İqlim Zirvəsi məmnunluqdan çox, məyusluq doğurub...

Filiz Pehlivan
“Yetkin Report” qəzeti, Türkiyə, 17 noyabr 2021-ci il

Noyabr ayında Şotlandiyanın Qlazqo şəhərində Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Sammitində (COP26) keçirilən danışıqlardan sonra 200-ə yaxın ölkədən diplomatlar karbonun azaldılması üzrə öhdəliklərini artırmağa, bəzi qalıq yanacaqlardan imtina etməyə və iqlim dəyişikliyindən ən çox təsirlənən ən yoxsul ölkələrə yardımı artırmağa razılaşıblar.

Zirvə boyu “1,5-i canlı tut” COP26 danışıqlarında həm diplomatlar, həm də fəallar üçün bir çağırış oldu. Mütəxəssislər bu razılaşmanın dünyanın 1,5 dərəcədən yuxarı istiləşməsinin və bunun nəticəsində baş verə biləcək fəlakətlərin qarşısını almaq üçün kifayət etməyəcəyini iddia etsələr də, rəsmilər bu razılaşmanın daha təhlükəsiz gələcəyə aparan yolda mühüm bir addım olduğunu bildiriblər.

Hindistanın dəyişiklik tələbi məyusedicidir

COP 26 Zirvə toplantısının müsbət ab-havası Çinin dəstəyi ilə 13 noyabr şənbə günü yekun bəyannamədə Hindistan nümayəndəsinin son dəqiqə dəyişiklik tələbi ilə dağılıb.

Həmin ana qədər saziş, ümumiyyətlə konsensus əsasında hazırlanırdı və qısaca aşağıdakı məsələləri əhatə edirdi:

1. İqlim dəyişikliyinin həllində regional və beynəlxalq əməkdaşlığı təşviq etmək, xüsusən də inkişaf etməkdə olan tərəflərlə həmrəylik nümayiş etdirmək;

2. İqlim dəyişikliyi, insan hüquqları, sağlamlıq hüququ ilə bağlı tədbirlər gördüyümüz zaman; yerli xalqların, yerli icmaların, miqrantların, uşaqların, əlillərin və çətin vəziyyətdə olan insanların hüquqlarının müdafiəsi;

3. Tərəfləri qadınların iqlim fəaliyyətində tam, mənalı və bərabər iştirakına təşviq etmək və iqlim məqsədlərinə nail olmaq üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən gender təcrübələri həyata keçirmək üçün təşviq etmək;

4. Paris Sazişi də daxil olmaqla, çoxtərəfli, milli və yerli qərarların qəbulu proseslərində gənclərin iştirakını və təmsilçiliyini təmin etmək üçün tərəfləri həvəsləndirmək;

5. Tərəfləri iqlim dəyişikliyi ilə bağlı effektiv fəaliyyət üçün yerli xalqların və onların mədəniyyət və biliklərinin mühüm rolunu vurğulayaraq, iqlimlə bağlı fəaliyyətin layihələşdirilməsi və həyata keçirilməsinə yerli xalqları və yerli icmaları fəal şəkildə cəlb etməyə dəvət etmək.

Karbon büdcəsi artıq kifayət deyil

Qlazqo Razılaşması insan fəaliyyətinin indiyədək təxminən 1,1°C istiləşməyə səbəb olması, təsirlərin artıq hər bölgədə hiss olunduğu və karbon büdcələrinin Paris Sazişində göstərilən temperatur hədəfinə çatmaq üçün artıq kifayət etmədiyi ilə bağlı həyəcan vəziyyətini və narahatlığı bir daha təsdiqləyib.

Karbon büdcəsi bəşəriyyətin zamanla nə qədər karbon qazı emissiyasını qarşılaya biləcəyini ifadə edir. Sonuncu Qlobal Karbon Büdcəsi hesabatı fəlakətli qlobal istiləşmənin qarşısını almaq üçün bəşəriyyətin indiki sürətlə cəmi 11 illik karbonu qaldığını təxmin edir. Mətndə bu cümləyə qarşı çıxan nümayəndə heyətləri arasında tarixdə ən çox emissiyaya malik olan ABŞ da var idi.

Razılaşma inkişaf etməkdə olan tərəflərin öncəliklərini və ehtiyaclarını nəzərə alaraq, iqlim dəyişikliyinə qarşı həssaslığı azaltmaq üçün maliyyə potensialın yaradılması və texnologiya transferi də daxil olmaqla, fəaliyyət və dəstəyin artırılmasının aktuallığını vurğulayıb. Konkret həll yollarını müzakirə etmək üçün iki illik Qlazqo-Şarm əl-Şeyx iş proqramının aktivləşdirilməsinə qərar verilib.

İqlim maliyyələşdirməsini ikiqat artırmaq çağırışı

Narahatlıqla qeyd edilir ki, hazırkı iqlim maliyyəsi inkişaf etməkdə olan tərəflərin ölkələrində iqlim dəyişikliyinin pisləşən təsirlərinə cavab vermək üçün yetərli deyil. İqlim fəlakətləri gücləndikcə, BMT ekspertləri çətin durumda olan insanların qaçılmaz ekoloji problemlərə uyğunlaşmasına kömək etmək üçün 5-10 dəfə çox vəsait xərclənməli olduğunu bildirib. Bu mənada, İnkişaf Etmiş Ölkə Tərəflərinə 2025-ci ilə qədər iqlimlə bağlı maliyyə təchizatını 2019-cu il səviyyəsindən ən azı iki dəfə artırmaları yönündə çağırış edilir. İnkişaf Etmiş Ölkə Tərəflərinin 2020-ci ilə qədər hər il 100 milyard ABŞ dolları məbləğində vəsaiti birgə səfərbər etmək hədəfinə hələ də əməl etməməsi dərin təəssüf hissi ilə qarşılanıb.

İnkişaf etmiş ölkələr 10 ildən çox əvvəl inkişaf etməkdə olan ölkələrin daha yaşıl iqtisadiyyatlara keçidinə və iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşmasına kömək etmək məqsədilə hər il 100 milyard dollar ayırmaq öhdəliyini yerinə yetirə bilmədilər.

Sammitdən əldə edilən əsas nailiyyətlərdən biri ölkələrdən Paris Sazişinin temperatur hədəfinə çatmaq üçün daha iddialı planları barədə bir il ərzində hesabat vermələrinin tələb olunması idi.

Kömür bitməyəcək, amma azalacaq

Yekun iclasda bir çox nümayəndə bunu məyusluq kimi qiymətləndirib. Həmçinin, prezident Alok Şarmanın ağlamamaq üçün özünü güclə saxladığı 36-cı maddə zirvəyə damğa vurub.

Əvvəlki danışıqlar layihəsində kömürlə bağlı olan maddə Hindistanın reaksiyasından sonra dramatik nəticələrə gətirib çıxardı. Hər ikisi də dünyanın ən böyük kömür istehsalçıları olan Hindistan və Çinin müdaxilələrindən sonra 36-cı maddə 11-ci saatda dəyişdirilib.

Hindistanın iqlim naziri Bhupender Yadav, inkişaf etməkdə olan ölkələrin "hələ inkişaf gündəliyi və yoxsulluğun aradan qaldırılması ilə məşğul olduqları üçün" kömür və qalıq yanacaq subsidiyalarını mərhələli şəkildə dayandırmağı vəd edə biləcəyini söylədi.

İsveçrənin Ətraf Mühit Naziri Simonetta Sommaruga, "Kömür və qalıq yanacaq subsidiyaları ilə bağlı razılaşdığımız dilin zəiflədiyi üçün dərin məyusluğumuzu bildirmək istərdik" dedi. dedi. "Bu, bizi 1,5°C-yə yaxınlaşdırmayacaq, lakin ona çatmağı çətinləşdirəcək." o, davam etdi.

Bu son dəqiqə müzakirələri qalıq yanacaqlarla bağlı dil dəyişikliyinə səbəb oldu; Müqaviləyə ilkin olaraq təklif edilən kömürün “mərhələ-mərhələ çıxarılması” deyil, “mərhələ-mərhələ” ifadəsi daxil idi.

COP26 sədri Alok arma hadisələrin bu şəkildə inkişaf etməsindən "dərin təəssüfləndiyini" söylədi. Nümayəndələrə razılaşmanın bütövlükdə saxlanmasının həyati vacib olduğunu deyərkən göz yaşlarını saxlaya bilməyib.

COP26 danışıqlarına rəhbərlik edən britaniyalı deputat Alok Şarma sammitdən sonra BBC müxbiri Endryu Marra bildirib: “Çin və Hindistan dünyanın iqlim baxımından ən həssas ölkələrinə özlərini izah etməli olacaqlar”.

“Ancaq günün sonunda ilk dəfədir ki, COP qərarında kömürlə bağlı ortaq bir dilimiz oldu. Düşünürəm ki, bu, tarixi hadisədir”.

Kömürlə bağlı dilin zəifləməsinə baxmayaraq, bəzi müşahidəçilər hələ də razılaşmanı qələbə kimi qiymətləndirərək, BMT-nin belə sənədlərində ilk dəfədir ki, kömürün açıq şəkildə qeyd edildiyini bildirirlər.

“Greenpeace” Beynəlxalq təşkilatının idarəedici direktoru Cennifer Morqan: “Onlar bir sözü dəyişdilər, lakin kömür dövrünün bitdiyinə dair siqnalı dəyişə bilməzlər”, deyə qeyd edib.

Qərəzsiz tərəflər mühüm rol oynayırlar

Sammitdə neytral tərəflərin, o cümlədən vətəndaş cəmiyyəti, yerli icmalar, gənclər, uşaqlar, qadınlar, yerli və regional hökumətlər və digər maraqlı tərəflərin Paris Sazişinin məqsədlərinin həyata keçirilməsində mühüm rol oynayacağı görülüb. Konfransın bağlanışında videoçarxda çıxış edən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibi Antonio Quterreş gəncləri, yerli icmaları, qadın liderləri tanıyıb və heç vaxt geri çəkilməməli və təslim olmamalı olduqlarını söyləyib.

Qlazqo iqliminin uğuru kimi ilk dəfə sazişdə kömür istifadəsini məhdudlaşdırmaq öhdəliyi də daxil olmaqla, 1,5°C hədəfini əldə etməyə çalışmaq üçün tullantıların azaldılması planlarının 1 il ərzində yenilənməsi və inkişaf etməkdə olan ölkələrə maliyyə yardımının artırılması qeyd edilib.

Orjinal

Tərcümə PİA.az-ındır.

Fatimə ƏLİYEVA
pia.az