İqlim dəyişiklikləri xəstəliklərə necə təsir edir?..

Fəsillər artıq əvvəlki kimi deyil. İqlim dəyişikliyinin ən böyük nəticəsi şübhəsiz ki, temperaturun artmasıdır. Ancaq acı nəticələr bununla məhdudlaşmır. Quraqlıq, daşqınlar, qasırğalar, okean və dəniz suyunun səviyyəsinin qalxması, suda turşuluğun, duzluluğun artması, buzlaqların əriməsi kimi ekstremal hava hadisələri bütün canlılar üçün ciddi risklərdir. Qlobal istiləşmənin başqa bir qorxulu tərəfi onun xəstəliklərə təsiridir. Dünyanın tarazlığının pozulması nəticəsində bütün ekosistemlərdə görülən mənfi təsir üzücü mənzərəni ortaya qoyur.

Poliqon xəbər verir ki, bu barədə dosent Zeynep Çələbi Sözener CNN-Türk telekanalına danışıb.

Atmosferdə rütubətin saxlanılması allergiyanı artırır

Türkiyə Milli Allergiya və Kliniki İmmunologiya Dərnəyinin üzvü dosent Sözener temperaturun sənayedən əvvəlki dövrlə müqayisədə 1,1 dərəcə yüksək olduğunu bildirir. Bu vəziyyətin okeanların istiləşməsinə, buzlaqların əriməsinə və dəniz səviyyəsinin qalxmasına səbəb olduğunu izah edir. O, qlobal istiləşmənin allergenlərə təsirini misallarla izah edir:

“Temperaturun artması atmosferdə rütubətin saxlanmasına gətirib çıxarır. Bu, atmosferdə ev tozu gənələri, qəliblər və polenlər kimi tənəffüs allergenlərinin daha yüksək konsentrasiyası ilə nəticələnir. Xüsusilə Asiyada sürətli sənayeləşmə nəticəsində şəhərlərdə ev tozu gənəsinə həssaslığın artdığı bildirilir. Çində 5.486 xəstənon 10n ildən artıq müddətərzində toplanan məlumatlarını dərc edən bir yazıda ev tozu gənəsinin ən çox yayılmış allergen halına gəldiyi vurğulanıb. Nəticə olaraq deyə bilərik ki, bu allergenlərə həssas olan xəstələrdə astma və allergik rinit kimi tənəffüs yolu xəstəliklərinin tezliyi və kəskinləşmə tezliyi getdikcə artır. Temperaturun artması atmosferdə rütubətin saxlanmasına səbəb olur. Bu, atmosferdə ev tozu gənələri, kif göbələkləri və polen kimi tənəffüs allergenlərinin daha yüksək konsentrasiyası ilə nəticələnir”.

Yaz mövsümü uzanır, polens müddəti artır

Temperaturların mövsüm normalarından yüksək olması bitkilərin normaldan daha tez tozlanmasına səbəb olur ki, bu da çiçək tozcuqların çox daha erkən görünməsinə səbəb olur. Daha əvvəl istiləşmə və daha sonra soyuma polen (çiçək tozlanması) mövsümlərinin ön plana çıxmasına və daha uzun sürməsinə səbəb olur.

“Polen allergiyası olanlarda burun axması, qaşınma, asqırma, burun tıxanması kimi allergik rinit əlamətlərinin əvvəlki illərə nisbətən daha erkən başladığını, daha şiddətli olduğunu və daha uzun sürdüyünü görürük” deyən Sözener aparılan araşdırmalardan da bəhs edir:

“Çoxmillətli bir meta-analizdə, ölçülən bölgələrin yüzdə 71-ində artan allergen polen səviyyələrinin, yüzdə 65-ində isə tozcuq mövsümünün uzun müddət davam etdiyi aşkar edilib. 1995-2019-cu illər arasında aparılan 25 illik araşdırmada; Hər il pik polen dövrünün xətti tendensiya ilə 1,7 gün ön plana çıxdığı, pik tozcuq dövrünün müddətinin ildə 1,3 gün uzadıldığı, mövsümi allergik rinit xəstələrinin ailə həkiminə müraciət tezliyinin ildə 0,01 dəfə artdığı göstərilib”.

İqlim dəyişikliklərindən yaranan fəlakətlər xəstəliklərə necə təsir edir?

Qlobal istiləşmə ilə bağlı ekstremal hava hadisələri getdikcə tez-tez özünü göstərir. Günlərlə, hətta həftələrlə davam edən meşə yanğınlarında geniş yaşıllıq sahələri məhv edilir, vəhşi heyvanların məskunlaşdığı yerlər külə çevrilir. Bu yanğınların insan sağlamlığında buraxdığı izləri izah edən dosent. Zeynep Çələbi Sözener belə izah edir:

“ABŞ-da 2017-ci ildə Kaliforniya yanğınlarında tənəffüs sistemi və ürək-damar sistemi ilə bağlı astma tutmaları ilə bağlı hər gün 300-dən çox xəstəxanaya müraciət qeydə alınıb. Braziliyadan verilən məlumatlarda Amazon meşə yanğınlarında havanın çirklənməsi səbəbindən tənəffüs şikayətləri ilə bağlı xəstəxanaya müraciətlərin yüzdə 23 artdığı bildirilib.

Yanğınlardan başqa sağlamlığa mənfi təsir göstərən digər amil qum fırtınalarıdır. Xüsusilə Yaxın Şərq, Şimali Afrika və Sakit okean regionu üçün ciddi təhlükə yaradır. Bu tozların tərkibində havanın çirklənməsinə səbəb olan hissəcikli çirkləndiricilər, həmçinin allergenlər və mikrob hissəcikləri var”.

Sözener, “İranda və ölkəmizdə aparılan araşdırmaların nəticələri göstərir ki, toz konsentrasiyasının yüksək olduğu günlərdə astma tutması ilə xəstəxana və təcili yardıma müraciətlər çox olur və ölüm riski artır”, deyib.

Qlobal istiləşmənin təsiri ilə görülən şiddətli yağışlar fırtınalarla müşayiət olunduqda atmosferdəki polen kimi allergenlər yağış damcıları ilə sürətlə yerə çırpılır. Şimşək və ildırımın təsiri ilə mexaniki olaraq daha kiçik hissəciklərə parçalanır və püskürtmə effekti ilə yenidən havaya səpilən tozcuqlar asanlıqla tənəffüs edilə bilir.

Bu, polen həssas astma xəstələrində astma hücumlarına səbəb ola bilər. Sözener bu vəziyyətin 'fırtına astması' olaraq adlandırıldığını bildirir və dünyadan misal gətirir:

“2016-cı ildə Avstraliyanın Melbourne şəhərində görülən fırtınada 30 saat ərzində tənəffüslə bağlı təcili müraciətlərdə 6 qat artım müşahidə edilib və bu müraciətlərin əksəriyyətinin allergik rinit və ya astma səbəbiylə olduğu bildirilib”.

Poliqon.info