Amerikalı konqresmenlər Tibetin ruhani lideri ilə nə danışb? - Dalay Lama Çinlə müharibəyə çağırılır?..

Görüşün mövzusu Konqres tərəfindən qəbul edilmiş, 2010-cu ildə dayandırılmış Çin Xalq Respublikasının Tibet Muxtar Bölgəsinin statusu ilə bağlı Pekin və Dalay Lama nümayəndələri arasında danışıqların bərpasını tələb edən qanun layihəsi olub.

Poliqon "Kommersant" nəşrinə istinadən xəbər verir ki, Tibet mövzusunun ABŞ-Çin münasibətlərinin gündəminə qayıtması onları yeni sarsıntılarla hədələyir. Pekin artıq ABŞ-ı "Tibet separatçıları" ilə təmaslara qarşı xəbərdar edib. Dalay Lamanın özü yaxın günlərdə müalicə üçün Amerikaya uçur və orada onu Tibetlə bağlı qanun layihəsini hələ imzalamamış ABŞ prezidenti Co Bayden qəbul edə bilər.

Çərşənbə günü Himalay dağlarına, Tibetin 88 yaşlı ruhani lideri Dalay Lamanın Dharamsala şəhərindəki (Hindistanın Himaçal Pradeş ştatı) iqamətgahına gələn Amerika Konqresinin diplomatik heyətinə həm Respublikaçı, həm də Demokratiklar partiyalarının nümayəndələri daxil olub.

Respublikaçılar Konqresinin Nümayəndələr Palatasının Xarici Əlaqələr Komitəsinin sədri Maykl Makkolun başçılıq etdiyi nümayəndə heyətinə Nümayəndələr Palatasının keçmiş spikeri və 2022-ci ilin avqustunda Tayvana 20 saatlıq səfəri az qala ABŞ və Çin arasında genişmiqyaslı münaqişəyə səbəb olan Demokratlar Partiyasının lideri Nensi Pelosi də var daxil olub. Bununla da qanunvericilər Vaşinqtonun Pekinlə münasibətlərində hələ o qədər də kəskin olmayan başqa bir uzunmüddətli problemi gündəmə gətiriblər.

Amerikalı qanunvericilərin Dalay Lama ilə görüşü ərəfəsində ABŞ Konqresi "Tibet-Çin Mübahisələri Aktı və ya Tibetin Həlli Aktının həllinin təşviqi" qanun layihəsini qəbul edib.

Geniş ikipartiyalı dəstək alan qanun layihəsi demokrat Cim MakQovern tərəfindən dəstəklənib. Sənəd Çin hakimiyyəti ilə sürgündə olan Tibet hökumətinin nümayəndələri arasında 2010-cu ildə dayandırılmış dialoqu bərpa etməyə çağırır, bundan sonra Pekin məsələni həmişəlik bağlanmış hesab edir.

"Tibet münaqişəsinin həlli haqqında qanun" təkcə Tibet Muxtar Bölgəsində deyil, Çinin Qansu, Qinghai, Sıçuan və Yunnan əyalətlərinin tibetlilərin yaşadığı ərazilərdə də ÇXR-in mülkiyyətini sual altına qoyur.

"Bütün xalqlar kimi tibetlilərin də din azadlığı hüququ var. Bura Çin Kommunist Partiyası tərəfindən nəzarət, senzura və həbsdən azad olmaq daxildir", deyə Maykl Makkol Dalay Lamanı ziyarət etməzdən əvvəl Pekini Tibetdə insan haqlarının pozulmasında ittiham edərək deyib. Qanun layihəsini qəbul etməklə, amerikalı qanunvericilər Tibetin tarixən həmişə Çinin bir hissəsi olması tezisini inandırıcı hesab etmədiklərini açıqlayılar.

Pekinin rəsmi mövqeyinə görə, Tibet Çin Xalq Respublikasının qanuni ərazisidir və 700 ildən artıqdır birbaşa Çin hakimiyyəti altındadır. Bununla belə, tibetli fəallar israr edirlər ki, əsrlər boyu Tibet öz idarəçiliyinə malik olub və Çindən ayrı bir bölgə olub.

Hindistanda jurnalistlərə açıqlama verən Maykl Makkol qeyd edib ki, Konqres tərəfindən qəbul edilən qanun layihəsi "Amerika Birləşmiş Ştatlarının Tibet xalqına dəstəyini" nümayiş etdirir. Prezident Baydenin qanun layihəsini imzalayıb-imzalamayacağı ilə bağlı sualı cavablandıran MakKol bildirib ki, bu barədə heç bir şübhəsi yoxdur: "Bəli, bunu edəcək".

Qəbul edilmiş qanun layihəsi və amerikalı qanunvericilərin Dharamsalaya səfəri Pekinin proqnozlaşdırıla bilən sərt reaksiyasına səbəb olub.

"Biz ABŞ-ı Dalay Lama qruplaşmasının anti-Çin və separatçı mahiyyətini tam tanımağa, Tibetlə bağlı məsələlərdə üzərinə götürdüyü öhdəliklərə əməl etməyə, bu məsələ ilə bağlı hər hansı əlaqədən çəkinməyə və yalan siqnallar göndərməyi dayandırmağa çağırırıq. Biz ABŞ administrasiyasını Tibetin Çinin bir hissəsi kimi tanımaq üzrə öhdəliklərinə tam əməl etməyə, Tibetin müstəqilliyi tələblərini dəstəkləməməyə və Konqres tərəfindən qəbul edilmiş qanun layihəsini imzalamamağa dəvət edirik", deyə Çin Xarici İşlər Nazirliyinin nümayəndəsi Lin Jian bildirib.

1959-cu ildə Tibetdə Çin hakimiyyətinə qarşı uğursuz üsyan başladıqdan sonra Hindistana qaçan Dalay Lama Dharamsalada sürgündə yaşayır. Eyni zamanda, Pekinlə çətin münasibətlərə və ərazi mübahisəsinə baxmayaraq, Hindistan Tibeti Çinin ayrılmaz hissəsi kimi tanıyır.

Çox simvolikdir ki, 2011-ci ildə Tibetlə bağlı danışıqlar dayandırıldıqdan sonra Dalay Lama mümkün qədər siyasətdən uzaqlaşmağa çalışıb və mühacirətdə olan Tibet icmasının dünyəvi lideri kimi səlahiyyətlərindən azad olub, yalnız Tibet Buddizmi ruhani lideri olaraq qalıb. Bundan sonra Tibetin gələcəyi ilə bağlı məsələlərin həlli Dharamsala da yerləşən Mərkəzi Tibet İdarəsi təşkilatının səlahiyyətinə çevrilib.

Bununla belə, Dalay Lamanın fəaliyyətinin müstəsna olaraq dini və maarifləndirici xarakter daşıması ilə bağlı bütün açıqlamalarına baxmayaraq, Pekin onu hələ də təhlükəli "separatçı" hesab edir.

Eyni zamanda, amerikalı konqresmenlərin təşəbbüsü göstərir ki, Pekinlə artan qarşıdurma şəraitində onlar Dalay Lamanı böyük siyasətə qaytarmaq və onu Çin cəbhəsinə göndərmək üçün yol tapmaq cəhdlərindən əl çəkmirlər.

Əvvəllər Tibetin ruhani lideri ABŞ rəsmiləri və son yarım əsrdə Ağ Evi idarə edən bütün prezidentlərlə - Cimmi Karterdən tutmuş Barak Obamaya qədər dəfələrlə ünsiyyətdə olub. İndiyədək istisnalar Dalay Lamanı qəbul etməyi özünü mümkün hesab etməyən Donald Tramp və Tibetin ruhani lideri ilə hələ görüşməyə vaxtı olmayan Co Baydendir.

Lakin bu həftə Tibet liderinin Amerikaya gedəcəyini və dizindən əməliyyat olunacağını nəzərə alsaq, görüşün yaxın vaxtlarda baş tutması mümkündür. Bu məqamda Konqresdə təsdiqlənən Tibetlə bağlı qalmaqallı qanun layihəsinin nəhayət, Ağ Ev rəhbərinin imzaladığı qanuna çevrilib-çevrilməməsi ilə bağlı intriqa nəhayət ki, həllini tapa bilər.

Poliqon.info