Cüdo fəlsəfəsinin riyazi düsturu: 3+1

Fəlsəfə dedikdə cəmiyyətin ağlına “izm” şəkilçilərindən ibarət, mürəkkəb cərəyanlar toplusu gəlir. Halbuki, fəlsəfə o demək deyil. Fəlsəfə sözünün mənası “Təbiətin, cəmiyyətin və insan təfəkkürünün ən mühüm inkişaf qanunları haqqında elm” deməkdir. Qısacası, fəlsəfə dünyagörüşü mənasına gəlir.
Kainatda, elmdə, ədəbiyyatda, eşqdə, idmanda hər yerdə müəyyən dünyagörüşləri yəni fəlsəfələr vardır. Məsələn, ədəbiyyatdakı fəlsəfəyə nəzər yetirdikdə biz Nəsiminin şeirlərində hürufizmi, Şekspirin faciələrində, Servantesin Don Kixot əsərində renisansı görə bilərik. Qeyd etmək lazımdır ki, idmanın hər növündə də fəlsəfə vardır. Kunqfu, aykido, güləş, futbol, karate və.s idman növlərini misal vermək olar. Lakin, idmandakı fəlsəfə cərəyanlardan yox, həmin idman növünün forma və mahiyyətindən təşkil olunmuşdur.
Sağlam həyat sağlam idmanın nəticəsidir. İdman insana fiziki gücdən ziyadə dözümlülük, möhkəm iradə kimi müsbət xüsusiyyətləri aşılayır. Yarandığı vaxtdan etibarən özünə geniş kütləni cəlb edən idman növlərindən biri olan cüdonun gizli və maraqlı tərəfləri var. Adi döyüş idman növü kimi baxdığımız cüdo öz mahiyyətində dərin bir fəlsəfə saxlayır. Cüdo sözünün mənası yapon dilində dzü-yumuşaq, do-yol yəni “asan yol” deməkdir. 1882-ci ildə Cigoro Kano tərəfindən yaradılıb və sonradan avropa ölkələrinə yayılıb. Cüdo tarixi, “düşməni öldürmək” üçün hazırlanmış köhnə döyüş sənətindən cəmiyyət üçün faydalı dəyərlər daşıyan müasir bir idman növünə keçidlə əlaqələndirilir. Bütün ömrünü ölkəsinin və bütün dünyanın gənclərinin maarifləndirilməsinə həsr etmiş bir nəfər Kano Jigoro Shihan olmasa, cüdo olmazdı. Metodunu hamının xeyrinə fərdi bacarıq üzərində quraraq ənənə və müasirliyi birləşdirməyi bacardı. Cüdo ilk dəfə beynəlxalq arenaya çıxmazdan əvvəl milli olaraq inkişaf etdi. Sonradan Cüdo fəlsəfəsi və təlimi əksər müasir Yapon döyüş sənətlərinin inkişafı üçün model olmuşdur. Dünya miqyasında cüdonun yayılması Sambo və Braziliya Ciu-Citsu kimi bir sıra digər döyüş sənətlərinin yaranmasına səbəb olmuşdur.
Özünü inkişaf etdirmək üçün cüdo seçən insan, hətta düşməndə də düşmən tapmağı deyil, bir tərəfdaş görməyi öyrənir. Cüdoçunun gözündə başqa bir insanı görməməzliyə vurmaq üçün kifayət qədər kiçik “xırdalıqlar” yoxdur. Xüsusilə, başqasına hörmət yalnız mübarizə zamanı ritual olaraq edilən tənzim deyil, həm də cüdoçuların əvvəl və sonra duş qəbul etməkləridir.

Cüdonun fəlsəfəsi üç forma – kimano, tatami, bədənlə bir mahiyyətin – cüdoçunun ruhunun vəhdətindən ibarətdir. Başqa sözlə cüdo fəlsəfəsi 3+1 düsturu üzərində qurulub.

Tatami və kimanonun böyük anlam kəsb etməsi cüdonun qaydalarında da özünü göstərir:

-Cüdoçular tatamiyə girmədən əvvəl baş əyməli və məşqdən və ya yarışmadan əvvəl və sonra bir-birlərinə baş əyməlidirlər;

-Cüdoçular uyğun bir gig (forma) geyinməlidirlər, yəni ayaq biləklərindən və biləklərdən 5 sm-dən çox olmayan və düzgün düyünlərlə kəmərə bağlanmış bir geyinməlidirlər.

Digər idman növlərindən fərqli olaraq cüdoda idmançıya, məşqçiyə və tatamiyə hörmət daha üstündür. Məsələn, Yaponiyada Kodokan Cüdo insitutu var. Orada dünya olimpiya çempionları belə oyuna başlamazdan əvvəl hörmət əlaməti olaraq tatamini silir və sonra oyuna başlayırlar. Yaponiyada əsasən ağ kimonodan istifadə olunur. Bu da təmizlik nümunəsidir. Göy kimonodan istifadə olunmağının səbəbi isə iki idmançını yarış zamanı fərqləndirə bilməkdir. Ancaq bu gün də sırf Yaponiyada yarışlar zamanı ağ kimonodan istifadə edirlər.

Cüdoçunun ruhu, düşüncələri təmiz olmalıdır – diqqətsizliyin göstərilə biləcəyi “xırda şeylər” yoxdur: “Yumşaqlıq yolu” na hörmət hər şeyə və hər kəsə göstərilir (fikir – təkrarlamağa dəyər). Belə bir yanaşma insanın hərəkətləri üçün məsuliyyəti və xoş niyyəti inkişaf etdirir: məsul şəxs tədricən səhvləri üçün başqalarını günahlandırmağı dayandırır və inciməklər qulundan öz taleyinin sahibinə çevrilir.
Cüdonun idmançılardan əsas tələbi nizam-intizam, böyük-kiçiyə və hətta rəqibə hörmətdir. Bir idmançı öz rəqibini məğlub etməyinə baxmayaraq ona qarşı hörmətsizlik edirsə həmin oyunçu “hansoku-make” cəzası verilərək yarışdan kənarlaşdırılır və məğlub idmançı qalib hesab olunur. Başqa heç bir yarışda belə bir hal yoxdur. Cüdo çoxəsrlik ənənələrini qoruyur və samuray şərəf kodeksinin varisi olaraq qalır. Cüdo yalnız fiziki gücə deyil, həm də zəkaya, alicənablılığa tərbiyə edir. Cüdo özünü inkişaf etdirmə sənətidir. Həm təcrübəli, həm də yeni başlayan bir güləşçi cəsarətli, israrlı, təvazökar və digər insanlara hörmətli olmalıdır.

Cüdo üç əsri əhatə edən bir tarixlə yaxından əlaqələndirilir (XIX, XX, XXI). Ənənə ilə sıx əlaqəlidir. Hələ də gənclər üçün gənc bir idman növüdür, amma indi müasir bir idman növünə çevrilmişdir. Cüdo imici bir ölkənin, bir mədəniyyətin və bir dünyagörüşün imicidir: Yaponiya. Ancaq cüdo bir idmandan daha çox, bir matç qazanmağa çalışan iki nəfərdən daha çoxdur. Cüdo, Anton Gisink’in dediyi kimi, dünyadakı əksər cüdoçuların yaşadıqları ortaq dildir, ortaq bir ehtirasdır.

Xantural Şərəfxanlı

Azərbaycan Cüdo Federasiyasının ölkəmizdə cüdonun inkişafının 50 illik yubileyi münasibəti ilə keçirdiyi jurnalist müsabiqəsinə təqdim etmək üçün

pia.az