Türkiyə iki dənizi birləşdirir

Xatırladaq ki, “Kanal İstanbul” Türkiyənin ən böyük milli layihələrindən biridir və 2023-cü ildə açılaraq, iki dənizi - Qara və Mərmərə dənizini birləşdirməsi gözlənilir.

İdeya özü yeni deyil və Qanuni Sultan Süleymanın dövrünə (1520-1568), Memar Sinanın bu təşəbbüslə çıxış etdiyi zamana təsadüf edir, lakin layihə həyata keçirilməmişdi. İkinci cəhd 1591-ci ildə işlərin bərpa olunmasını əmr edən Sultan Murad III dövründə oldu, lakin bir müddət sonra yenidən dayandırıldı.

Kanalın qurulması ideyası 1654-cü ildə Sultan Mehmed IV dövründə yenidən müzakirə edildi, lakin bu məsələdə qətiyyətli olan və layihəni irəli sürməyə çalışan Sultan Mustafa III (1757-1774) gələnə qədər təxirə salındı. Çox böyük xərclər üzündən bu mümkün olmadı. II Sultan Mahmud taxt-tacı ələ keçirdikdə, təklifi yenidən nəzərdən keçirmək və müfəssəl hesabat hazırlamaq üçün komitə də yaratdı (1813-cü ildə), lakin konkret addımlar atılmadı.

1920-1952-ci illərdə su elektrik enerjisi istehsalı üçün Cəbəllütariq boğazının qarşısında bir bənd tikmək və Aralıq dənizinin səviyyəsini 60-200 metrə (200-660 fut) endirmək təklif edildiyi üçün layihə yenidən müzakirəyə gəldi. Bu plan Çanaqqala boğazında səddin inşasını nəzərdə tutsa da, uğursuzluqla üzləşdi.

1994-cü ildə yerli seçkilər keçirildi, bu müddət ərzində Demokratik Sol Partiyanın lideri Bülənt Ecevit köhnə layihəni tamamlamağı təklif etdi, ancaq hökuməti bu işə başlamaq üçün inandıra bilmədi.

2009-cu ildə AKP dövründə Türkiyə hökuməti layihənin yenidən öyrənilməsini və yenidən üzərində işlənməsi üçün çalışmağı tövsiyə etdi. 27 aprel 2011-ci ildə o zamankı baş nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğan İstanbul kanalının tikintisi ideyasını elan etdi və onu "fırtınalı ideya" adlandırdı. İki il ərzində layihənin öyrənilməsi başa çatdı və maliyyə mənbələri tapıldı. Layihənin həyata keçirilməsində əsas rolu türk ordusu öz üzərinə götürsə, onun dəyəri dövlət xəzinəsindən ayrılacaq 10 milyard dolları keçəcək. Bu layihə Türkiyənin gələcəyi üçün böyük əhəmiyyət daşıyır və kanalın açılış tarixi artıq razılaşdırılıb. Bu, 2023-cü ildə, Türk dövlətinin qurulmasının ildönümündə və hökumətə Boğazdan gəmilərin keçməsi üçün heç bir vergi toplamağa imkan verməyən Lozanna Müqaviləsinin sona çatmasıyla reallaşacaq.

Məlumatlara görə, dərinliyi 25 metr, eni 150 metr olan kanalın uzunluğu 45-50 kilometr olacaq. Belə tikinti İstanbulun Avropa tərəfini ayıra bilər, Qara və Mərmərə dənizində Boğaza qədər çimərlikləri olan yeni ada yarada bilər. Bu o deməkdir ki, kanaldan ən böyük gəmilər və sualtı qayıqlar keçəcək.

Hazırda da müxalifət və eləcə də bəzi mühəndislik və memarlıq qurumları bu layihəyə qarşı çıxır, onun ərazinin ekologiyası və su ehtiyatları üçün təhlükə yaratdığını bildirir.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Elxan Şahinoğlu bildirib ki, bu layihəyə qarşı müxalif fikirin formalaşmasının bir neçə səbəbi var.

Birincisi, deyirlər ki, iqtisadi durum Türkiyəyə meqa layihəyə böyük xərclər tökməyə imkan vermir.

İkincisi, yenal kanalın ekoloji zərərləri hesablanmayıb.

Üçüncüsü, Süveyş və Panama kanallarından fərqli olaraq “Kanal İstanbul” gəmilər üçün məsafəni qısaltmayacaq.

İstanbulun bələdiyyə başçısı Əkrəm İmamoğlu da yeni kanal tikintisinin əleyhinədir. Ərdoğan buna belə cavab verir: “Bu bələdiyyə deyil, dövlət layihəsidir”. Yəni Ərdoğan İmamoğluna demək istəyir ki, başından böyük işlərlə məşğul olma!” Belə görünür ki, Ərdoğan həm “Kanal İstanbul” məsələsində haqlı olduğunu sübut etmək məcburiyyətindədir”.

pia.az