Moskva-Kiyev-İstanbul və səhrada bir sammit...

Nedret Ersanel
“Yeni Şafak” qəzeti, Türkiyə, 30 mart 2022-ci il

Səhra zirvəsi diqqətimizə layiqdir. Biz regional paradiqmalarda daha bir “dəyişikliyi” qeydə almalıyıq.

Martın 27-28-də İsrail, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ), Bəhreyn, Mərakeş, Misir və ABŞ-ın xarici işlər nazirləri Nəcəf-Negevdə görüş keçiriblər. Diqqətlə baxsanız, Səudiyyə Ərəbistanının kölgəsini də tuta bilərsiniz.

Əvvəlcə qlobal böhranın ən populyar elementi olan Ukraynanın adı çəkilib. Blinken ordadırsa, bu, təbii hesab edilməlidir. O, ərəb həmsöhbətlərini Rusiyaya qarşı dönə-dönə Vaşinqtonun tərəfinə dəvət etsə belə, hətta İsrail də ona üz vermədi. Təl-Əviv yalnız humanitar yardıma töhfə verir. Rəsmi müraciətlərə baxmayaraq, hərbi yardım üçün barmağını belə tərpətməyib. Üstəlik, nadinc uşaq kimi rişxəndlə oliqarxlara qarşı sanksiya tətbiq etməyəcəyini açıqlayıb. Heç də sirr deyil ki, Təl-Əviv rəhbərliyi Rusiya ilə toqquşmaq istəmir və bunun bir sıra səbəbləri var. Bu səbəblərin başlanğıcında İran durur.

Beləliklə, Ukraynanı dəstəkləmək üçün Qərbin cəhdlərinə qoşulmaq dəvəti dəyirmi masa iştirakçıları tərəfindən “sükutla” məhv edilib.

İsraili və ərəbləri İranın qayıdışına öyrəşdirmək

Yadınızdadırsa, son vaxtlar İsraili Ankara kimi “asanlaşdıran” adlandırırdılar. Həqiqətən də, İsrail bunu istəyirdi. Lakin o, tezliklə eyni dəqiqliklə addımını geri çəkdi. Birinci səbəb Rusiyanın “qazandığını” görməsidir. Moskvanın istədiyini alacağına İsrailin heç bir şübhəsi yox idi. O, müdaxilə edərək Türkiyə ilə əsassız rəqabətdən uzaq qaldı. Ukrayna ilə də xüsusi münasibətlərinə xələl gətirmədi.

Əvvəllər yazmışdıq ki, Körfəz ölkələri onsuz da Rusiyaya qarşı sanksiyalarda iştirak etməyiblər. Üstəlik, Kremllə daha yaxından əlaqə saxlamaq üçün Moskvaya getdilər. Onların da yaxşı səbəbləri var: ABŞ-la münasibətlərində onsuz da ortada qalıblar, amma neft gəlirlərini öz ciblərində saxlamaq istəyirlər. İran məsələsi məhz bu mərhələdə açıldı. Amerikanın İrana qarşı sanksiyaları dərhal və ən qısa zamanda dəf edərək dünyaya daha çox “enerji” vermək ideyası Körfəz ölkələri ilə Rusiyanın maraqlarını bir araya gətirir.

ABŞ dövlət katibi Blinkenin zirvə toplantısına qatılmasının səbəbini İrana qarşı sanksiyaları ləğv etmək baxımından masa ətrafında olan ölkələr üçün bir təlim kimi görə bilərik. İranın enerji mövcudluğu ilə bağlı heç bir mübahisə yoxdur. Təxminən 160 milyard barrel xam neft ehtiyatı cəlbedici olduğu qədər, həm də qorxuludur. Bunun neft qiymətlərinə necə təsir edəcəyi də göz qabağındadır. Əvvəlcə Rusiya, sonra isə bu ölkələr üçün heç də yaxşı olmayan nəticələr ortaya çıxa bilər.

Tehranın enerji kartının masa üzərində sərbəst dövriyyəsi, sanksiyalara baxmayaraq, qısa zamanda bazara təqdim olunacaq infrastruktur imkanlarının olması masa ətrafındakı ölkələr qədər, digər super gücləri də maraqlandırır.

Yaxın Şərqdə yeni təhlükəsizlik çətiri

Bununla belə, səhrada keçirilən kiçik sammitin strateji dəyəri ABŞ-ın Yaxın Şərq və Qərbi Asiyadakı təsirinin azalması baxımından başa düşülməlidir. Bu, İsrailin regionla münasibətlərində özünü göstərir. Başlanğıcda yaxşı gedən Tel-Əviv addımları indi həm kiçikdir, həm də zaman-zaman büdrəyir.

İsrail indi regional oyunçu kimi gücünü göstərmək üçün yeni çıxışlar tapmalı və yaratmalıdır. Diplomatiyada dəyərlər toplusunu dəyişdirmək lazımdır. Yeni vəziyyət budur. Bu səbəbdən, İran Tel-Əviv tərəfindən yenidən dəyərləndirilir. Tehranın regional güc kimi sürətlə yüksələ biləcəyi və bunun nəticəsində hansı risk mənzərəsi yarana biləcəyi ilə bağlı təhlillər aparılır. Səhra görüşünün mahiyyəti bu idi.

İraqın Ərbil şəhərində İsrail varlığına qarşı hücumlar, artan husi hücumları, İsrailin kabusu olan İran İnqilab Keşikçiləri Korpusunun terror təşkilatları siyahısından silinə biləcəyi ilə bağlı pıçıltılar və Suriyanın çıxılmaz vəziyyətə düşməsi İsraili və ərəb ölkələrini narahat edir.

Hər şey toplandıqda Nəcəf görüşü təkcə Ukrayna, İsrail-Ərəb münasibətləri, ABŞ-ın bölgədəki rolu və digər mövzularda deyil, regionda da yeni təhlükəsizlik razılaşması ilə bağlı axtarışdan xəbər verir. Bu, ciddi məsələdir. Adı çəkilən ölkələrin faktiki təhlükəsizlik “çətiri” yaratmaq cəhdləri açıq “hərbi addımlar”a çevrilə bilər...

“ABŞ indi “daha az”dır, amma İranın əli sərbəst olacaq” düşüncəsinin həmişə Vaşinqtona arxalanan ölkələrdə çaxnaşma yaratması təbiidir. Üstəlik, Tehran Rusiya və Çin kimi super güclərin dəstəyini ala bilər.

Bu əsaslandırma bizi həm də Türkiyənin potensial inkişaflara baxışı ilə maraqlandırır. Səhra “bazasında” baş tutan Ərəb-İsrail sammiti ABŞ-İran münaqişəsinin həll olunmağa başladığını göstərir. Son zamanlar “səhra tülküləri”nin Ankaraya marağının səbəblərindən biri də budur. Zamanla bu mövzu qarşımıza çox çıxacaq.

Amma bu gün üçün o, dünya enerji hovuzunu qidalandıracaq. Onun nüvə dişləri “əzilmiş”, beynəlxalq quruluşlar tərəfindən nəzarət altında saxlanılır, əks halda iki tərəfdən mühasirəyə alınmış İrana qarşı təhlükəsizlik planını izləmək lazımdır.

Orjinal

Tərcümə PİA.az-ındır.

Fatimə ƏLİYEVA
pia.az