ABŞ İranın HƏMAS-a yardım etməsi ilə bağlı sübut axtarır

Poliqon xəbər verir ki, bu barədə CNN telekanalının məlumatında bildirilir.

Birləşmiş Ştatlar İranın HƏMAS-a onilliklər ərzində verdiyi dəstəyi nəzərə alaraq, hücumda “şərikli” olduğuna inansa da, milli təhlükəsizlik müşaviri Cek Sallivan administrasiyanın hələ də Tehranı hücumun planlaşdırılması və icrası ilə əlaqələndirən birbaşa sübuta malik olmadığını söyləyib:

“Biz əlavə məlumat axtarırıq, deyə Sallivan əlavə edib.

Özəl olaraq, məxfi kəşfiyyat məlumatlarına çıxışı olan çoxsaylı kəşfiyyat, hərbi və konqres rəsmiləri CNN-ə Sallivanın dediklərini açıq şəkildə söyləyiblər: “İranın birbaşa iştirakına dair birbaşa sübutu yoxdur”, deyə digər mənbələr bildirib.

Yüksək səviyyəli İsrail rəsmisi CNN-ə bildirib ki, İsrail kəşfiyyatı da əvvəlki sübutları nəzərdən keçirir.

“ABŞ və İsrail kəşfiyyatının hücumla bağlı əvvəlcədən xəbərdarlığı yox idi”, deyə ABŞ rəsmiləri hücumun böyüklüyünü nəzərə alaraq bunun təəccüblü olduğunu deyirlər və Bayden administrasiyası indi ehtiyatlı davranır.
Həftəsonu olan hücumun görünməmiş miqyası və analitiklər arasında İranın bu hücumu regiondakı maraqları üçün xalis müsbət hesab etdiyinə dair geniş inamla birləşərək, HƏMAS İranın birbaşa köməyi olmadan belə bir mürəkkəb əməliyyat həyata keçirə biləcəyinə dair suallar yaradıb.

Dövlət Departamentinin rəsmisi deyib: “Biz İranın nə etdiyi və İranın etdiklərinə necə qarşı çıxacağımız barədə narahat olmağa çox vaxt və resurslar sərf edirik. “Bu, şübhəsiz ki, bu müzakirədə yeni bir fəsil açır”.

2022-ci ildə HƏMAS lideri İsmayıl Haniyə açıq şəkildə bildirmişdi ki, qrup həmin il İrandan təxminən 70 milyon dollar alıb və bu pulu raketlərin istehsalına sərf edib. Dövlət Departamentinin 2020-ci il hesabatında deyilir ki, İran HƏMAS da daxil olmaqla Fələstin “terror qruplarına” ildə təxminən 100 milyon dollar ayırır.

Keçmiş ABŞ rəsmiləri deyirlər ki, şənbə günü hücumda istifadə edilən böyük silah anbarının İranın köməyi ilə alınaraq yığıldığına şübhə yoxdur.

ABŞ Mərkəzi Komandanlığının keçmiş komandiri, təqaüdçü general Frank MakKenze, HƏMAS-ın Qəzzada və bu raketlərdə hədəfləmə sistemi yaratmadığını deyib.

“Onları bunu hardansa alıblar. Bunu yaratmaq üçün texnoloji yardım, şübhəsiz ki, İrandan gəlib; başqa haradan gələ bilərdi”, deyə MakKenze bildirib.

Lakin Bayden administrasiyası bir neçə gündür Tehrana hücumun taktiki planlaşdırılması və həyata keçirilməsində rol verməkdən yayınıb və CNN-ə danışan ABŞ kəşfiyyatının hazırkı və keçmiş analitikləri xəbərdarlıq ediblər ki, İranın qrupa keçmiş dəstəyi hücumun baş verdiyini sübut etmək üçün kifayət etmir.

“Tehran açıq şəkildə bunu dəstəkləsə də, hücumda hər hansı əli olduğunu inkar edir. İsrail də ictimaiyyətə xəbərdarlıq edib. İsrail Müdafiə Qüvvələrinin sözçüsü mayor Nir Dinar bazar ertəsi Politico nəşrinə deyib ki, hücumun arxasında İran olduğuna dair onların heç bir sübutu yoxdur.

Səudiyyə-İsrail danışıqlarının stenoqramı

Özəl olaraq bəzi ABŞ rəsmiləri hücumun planlaşdırılmasında İranın əli olduğuna inanırlar. Lakin bu şəxsi qiymətləndirmələr əsasən İranın Səudiyyə Ərəbistanı ilə İsrail arasında münasibətləri normallaşdırmaq üçün kövrək danışıqları pozmaq üçün istənilən fürsəti axtaracağına inamına əsaslanır. Bir çoxları şənbə günü hücumun bu danışıqları təhlükə altına qoyacağına inanır.

Digər analitiklər deyirlər ki, İran hətta hücumdan əvvəldən məlumatı olsa belə, HƏMAS-ın İsrailə qarşı hər hansı əməliyyatından uzaqlaşmaq istəyirdi.

Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin İran üzrə kəşfiyyat bölməsinin keçmiş direktoru Norm Raul daha çox birbaşa müdaxilənin İranın maraqlarına uyğun olmadığını deyib:

“İran özünün regional etibarlı nümayəndələrini təyin edir və sonra coğrafiyalarında hökmranlıq etmək üçün onlara siyasi, maliyyə və təhlükəsizlik dəstəyi verir. İran hərbi əməliyyatları təşviq edir, lakin bu hərəkətlər onun etibarlı şəxsləri tərəfindən idarə olunur”, deyə Raul bildirib.

“Ola bilsin ki, İran hücumdan əvvəl müəyyən əməliyyat və planlaşdırma dəstəyi göstərib, lakin HƏMAS-a deyib ki, bu əməliyyat keçirildiyi zaman sən yardım olunmayacaq”, deyə İran üzrə ixtisaslaşan Vaşinqton İnstitutunun baş elmi işçisi Maykl Nayts bildirib. O qeyd edib ki, deyəsən, HƏMAS başqalarından bəzi çox vacib yeni fəndlər öyrənib və bu da çox güman ki, iranlılar ola bilər. Amma bu, İranın müharibəni genişləndirməyə hazır olması demək deyil.

Əlaqələrin inkişafı

İranla HƏMAS arasında münasibətlər illər ərzində inkişaf edib. On il əvvəl Suriyada müharibənin ilk günlərində Həmas və İran münaqişənin əks tərəfində idilər.

Onların illərdir iki fərqli islamçı ideologiyası - Sünni Həmas və Şiə İranı tərəfindən idarə olunan gərgin münasibətləri olub. İsrail ordusunun kəşfiyyat agentliyinin Fələstin məsələləri şöbəsinin keçmiş rəhbəri Maykl Milşteyn bildirib ki, HƏMAS regionda İranın təsirinin genişləndiyini gördü, xüsusən də Amerikanın Yaxın Şərqdəki rolunun azalması Tehranın istifadə edə biləcəyi bir güc boşluğu yaratdı.

Keçmiş Qərb müdafiə rəsmisinin sözlərinə görə, son vaxtlar Tehran İran daxilində HƏMAS-a verdiyi təlim yardımını artırıb. Keçmiş rəsmi deyib:

“İran bu insanların maddi-texniki təchizatı və təlimində çox fəal olub”.

Nayts bildirib ki, şiə İranın hazırda hər hansı bir sünni qruplaşması ilə ən yaxın əlaqəsi HƏMAS-dır.

“Tehran HƏMAS-ı 1980-ci illərdən bəri əlaqələri olan İraq milislərinə belə təmin etmədiyi dəqiq sursatı ilə təmin edib. Bu, əvvəllər yalnız Livan Hizbullahı, sonra isə Yəməndəki Husilərlə birlikdə gördüyümüz faktiki əməliyyat silah, təlim və avadanlıq səviyyəsini nəzərdə tutur”, deyə Nayts qeyd edib.

Milşteyn bildirib ki, HƏMAS İranın regiondakı “aləti” deyil. Yardımın kəskin şəkildə genişlənməsinə baxmayaraq, o, Tehrandan əhəmiyyətli dərəcədə müstəqilliyini qoruyur.

“HƏMAS İrandan silah və hərbi texnika alıb, həmçinin iranlılardan əməliyyatların planlaşdırılmasını öyrənib. Lakin qərar vermək hüququ HƏMAS rəhbərliyində qalır”, deyə Milşteyn qeyd edib.

Motivasiya nə ola bilər?

ABŞ kəşfiyyat rəsmiləri də HƏMAS-ın hücuma başlamaq üçün motivasiyasını anlamağa çalışırlar.

MakKenze və başqaları bildiriblər ki, HƏMAS-ı normallaşdırma danışıqlarını pozmaqdan daha çox yerli maraqları motivasiya edir.
“Məncə, HƏMAS-ın hesablamaları İsrail və Səudiyyə Ərəbistanı arasında münasibətlərin normallaşması ilə bağlı deyil. Bu, HƏMAS-İsrail münasibətidir”, deyə ekspert vurğulayıb.

Tərcümə Poliqon-a aiddir

Poliqon.info