ABŞ və İsrail... Mövcud böhranın sərhədləri...

Nabil Amr, Fələstinli siyasətçi və yazıçı
The İndependent qəzeti, Böyük Britaniya

İsraildə “ABŞ administrasiyası ilə münasibətlər böhranı” kimi təsvir edilən məsələ ilə bağlı geniş müzakirələr gedir. Xüsusən də bu məqamda böhrandan münaqişə tərəfləri arasında ölkədə hakimiyyət və nüfuz uğrunda daxili rəqabətdə istifadə edildiyindən müzakirənin tam obyektiv olduğunu söyləmək olmaz.

ABŞ-ın İsrailin həyatında mövcudluğunun ictimai rəyə güclü təsir göstərdiyini nəzərə alsaq, münaqişə tərəflərinin hər biri digərini İsrailin ilk və sonuncu müttəfiqi ilə pis rəftar etməkdə ittiham etməyə çalışır.

Müxalifət hökuməti fövqəldövlətlə strateji münasibətlərin əsasında duran ümumi dəyərlərə məhəl qoymayaraq ABŞ administrasiyasını təxribatda ittiham edir. Bundan əlavə, hökumətdəki radikal şəxslər öz “üslub və davranışları” ilə ABŞ administrasiyası ilə problem yaradaraq İsrailin müdafiə sahəsini daraldırlar.

Hökumət isə təkcə öz siyasətini müdafiə etmir, həm də ABŞ-ın siyasət və davranışlarından müstəqil olduğunu iddia edir.

Əslində, bir çox nazirlər və yazıçılar bu siyasəti düzgün qiymətləndirmir və təkcə İsraildə deyil, ABŞ daxilində də onlara qarşı çıxmağa çağırırlar.

Vəziyyət o həddə çatıb ki, açıq şəkildə alternativlərə üz tutmaq, ABŞ-ın xoşuna gəlməyəcək digər ölkələrlə münasibətləri inkişaf etdirmək barədə danışılmağa başlayıb.

Hazırkı böhranın bariz adı Netanyahudur. ABŞ-ın İsrail ictimai rəyinə təsirindən xəbərdar olan baş nazir Netanyahu Ağ Evin ona tac verməkdən imtina etməsini və prezidenti Vaşinqtona dəvət edərək önə çıxarmaqla, bilərəkdən ona məhəl qoymamasını ölüm-dirim məsələsi hesab edir.

Çünki Netanyahu kimi veteran siyasətçi özünə və koalisiyasına ağır təzyiq faktoru kimi prezidenti Vaşinqtona dəvət etməyin nə demək olduğunu bilir. Netanyahu onu da bilir ki, bu, ABŞ-ın qəti boykotu deyil, əhliləşdirmə layihəsidir.

Bayden administrasiyası Ağ Evin qapılarını ona açmaq üçün yerinə yetirə bilməyəcəyi şərtləri irəli sürdükdə Netanyahu tarazlığını itirdi. Bu şərtlərdən ən çətini vəzifədə qalmasının təməl daşı olan radikal nazirlərdən imtina etməsi idi.

Digər şərt isə onun məhkəmə islahatlarından əl çəkməsi idi. Lakin Netanyahu bunu həm indi, həm də gələcəkdə baş nazirlik müddətini başa vuracaq tələb kimi görür.

ABŞ-İsrail böhranında Fələstin məsələsinin yeri diqqətlə araşdırıldığında, hətta bu məsələdə rəhbərliklə fikir ayrılığı da arxa planda qalır və İsrailin Fələstin siyasətinin ümumi kursuna təsir etmək baxımından “zəif” kimi qələmə verilir.

Onun nizamlama siyasətini və fələstinlilərə qarşı ifrat zülmü tənqid etməkdən əl çəkməyən ABŞ problemi kökündən həll edəcək ciddi həll yolları təklif etmir.

Əksinə, böhranı idarə etmə tərzi İsraili fələstinlilərə qarşı siyasətini davam etdirməkdə azad hesab edir. Başqa sözlə, ABŞ-ın xüsusilə bu məsələyə münasibəti asanlıqla idarə oluna və təsirsiz hala salına bilər.

Fələstin-İsrail məsələsi və daha geniş desək, Yaxın Şərq məsələlərində ən görkəmli ABŞ ekspertlərindən biri olan cənab Dennis Rossun uzun məqaləsində Fələstin-İsrail böhranının reallığına dair dəqiq və ətraflı diaqnoz qoyulub.

Lakin onun çıxış yolu kimi təklif etdiyi şey Salam Fəyyadın “islahatçı” təcrübəsini canlandırmaq və Mahmud Abbasın və ya onun kimi birinin yeni hökumətin baş naziri olması idi.

ABŞ administrasiya təbəqəsi və onun orbitində olan ekspertlər Fələstin-İsrail məsələsinin siyasi əsası olduğu və yalnız siyasi yolla həll oluna biləcəyi üçün bürokratik düsturlarla həll oluna bilməyəcəyindən çox uzaqdır.

Bu məqamda Amerikanın arqumenti ortaya çıxır ki, “İsraildə radikal hökumətlə sırf siyasi üfüqdən danışmaq imkanı yoxdur”.

Bu onu göstərir ki, İsrailin fələstinlilərə qarşı siyasətinə təsir etmək üçün etibar edilən yeganə dünya gücü reallıqla uyğunlaşmaya təsir edir, israillilərin istədiyi və güvəndiyi budur.

Hazırkı İsrail-ABŞ böhranı ABŞ-ın hökumət nazirlərinə qarşı çıxması və ya İsrailin fələstinlilərə qarşı hədsiz zülmünə qarşı çıxması baxımından deyil, daha dərin və əhatəli şəkildə nəzərdən keçirilməlidir.

Bu nöqteyi-nəzərdən onu kifayət qədər qısa şəkildə “İdarələrin münaqişəsi demək olar ki, hər gün baş verən, lakin iki ölkə arasında strateji münasibətlərin əsaslarına təsir etməyə imkan verilməyən bir şeydir” ifadələri ilə ümumiləşdirmək olar. İki tərəfin də vurğulamağa davam etdiyi söz-söhbətlər arasında ən doğru olanı budur.

Poliqon.info