Məqsəd Nur: Ölkələrimiz arasında ədəbi əlaqələr yetərli deyil - Müsahibə

Türkiyənin gerçekedebiyat.com nəşri tanınmış yazıcı, müasir Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən biri Məqsəd Nurla geniş müsahibə dərs edib.

PİA.az həmin müsahibəni təqdim edir:

Türkiyədə “Alakarga” nəşriyyatında “Şəhərin sahibi” (Azərbaycab versiyasında “Şəhərin meri”) adlı romanı işıq üzü görən azərbaycanlı yazıçı Məqsət Nurla həm onun romanı, həm də iki ölkə ədəbiyyatı haqda söhbətləşdik.

Azərbaycan yazıçısı Məqsət Nurun Türkiyədə nəşr olunan “Şəhərin sahibi” romanı türk yazarlarına yeni baxış gətirəcək keyfiyyətlərə malikdir.

Bürokratik dövlət, cəmiyyətin tənqidində istehzalı və əyləncəli bir dil, Qoqolist ironiya, Platanovu xatırladan başqa bir mədəniyyət müəllifin orijinal xüsusiyyətləri ilə roman başqa bir ölçüyə yüksəlir.

“Alakarga” nəşrlərindən İmdat Avşarın Azərbaycan türkcəsindən tərcümə etdiyi kitab bir nəfəsdə oxunacaq kitabdır.

Gerçekedebiyat.com olaraq bu dəyərli yazara kitabı ilə bağlı suallar göndərərək həmsöhbət olduq.

- Hörmətli Məqsət Nur, kitabınıza keçməzdən əvvəl sizinlə yaxından tanış olmaq istərdik. Siz ədəbiyyata jurnalistikadan gəlmisiz. Ədəbiyyata maraq və marağınız necə başladı? Yazma bacarığınızı kim kəşf edib?

- 1968-ci ildə Azərbaycanın Kəlbəcər rayonunun Zülfüqarlı kəndində anadan olmuşam. 7-8 yaşım olanda atamın işi ilə əlaqədar Mingəçevirə köçdük. Uşaqlığım və yeniyetməliyim bu şəhərdə keçib. O zamanlar Mingəçevir beynəlxalq və müasir mədəniyyətə malik kiçik bir sovet şəhəri idi.

Mingəçevir 1948-ci ildə inşa edilən Cənubi Qafqazın ən böyük elektrik stansiyasının yaxınlığında yerləşirdi və bu SES İkinci Dünya Müharibəsi zamanı əsir düşən alman mühəndisləri və əsgərləri tərəfindən tikilmişdi. Orada hələ də alman qəbiristanlığı deyilən yer var.

Mingəçevirdə Azərbaycan türkcəsi və rus dillərində orta məktəb təhsili almışam. Daha sonra orta məktəbin 9-cu sinfində anam və atamın təkidi ilə doğulduğum Zülfüqarlı kəndinə qayıtdım. Kəndlilərimizdən biri ilə ailə həyatı qurduğu üçün ora qayıdan böyük bacımın və nənəmin nəzarəti altında yaşamalı oldum. Valideynlərim beynəlxalq şəhər mühitinin mənim üçün yaxşı olmadığını və futbola, idmana və musiqiyə çox fikir verdiyimi düşünürdü. Üstəlik, şəhər məktəblərində digər uşaqlarla keçirdiyimiz təhlükəli qrup döyüşləri də “üzrlü səbəb” idi.

Kəndə qayıtmağı Sibirə sivil sürgün kimi təsəvvür edin. Dağların arasında müasir həyatın olmadığı bir yer… Ancaq xoşbəxtlikdən atamın və anamın təsiri ilə dilimi, kökümü dərindən öyrəndim, türk mədəniyyətimə, babalarımın şərəfli tarixinə daha da yaxınlaşdım və doğrudursa, əslində nənəmin yanında olmaq, onun yaratdığı milli-mədəni mühit məni yazıçı etdi.

Sonra 2 il sovet ordusunda xidmət etdim. Ordudan sonra Bakıda məskunlaşdım və universitetdə jurnalistika təhsili aldım və bu peşə hazırlığını qısa müddət ərzində Moskvada davam etdirdim. Amma universitetdə təhsil aldığım üçüncü kursda Sovet İttifaqı dağıldı, Qarabağ müharibəsi başladı. Buna baxmayaraq mən həm təhsilimi davam etdirdim və həm də müxtəlif qəzetlərdə müharibə müxbiri kimi çalışdım. Bütün döyüş meydanını keçdim, ölümlə üz-üzə qaldım, qəzaya düşdüm, güllə yarası aldım. Müharibədən sonra həm jurnalist, həm də yazıcı kimi karyeramı davam etdirdim.

Ədəbiyyata ilk marağım orta məktəbdə tarix müəllimim olan böyük qardaşımın sayəsində olub. Evimizdə həm rus, həm də Azərbaycan türkcəsində yaxşı kitabxanamız var idi... “Dünya uşaq ədəbiyyatı” silsiləsinə vuruldum. Birinci 5-ci sinifdə Jül Verninin “Kapitan Qrantın uşaqları” romanını, Dostoyevskinin “Netochka Nezvanovna”sını oxudum, sonra başqa kitablara keçdim, Cek Londonun “Martin İden”i məndə xüsusi təsir oyatmışdı. Daha sonra Azərbaycan yazıcılarından Anarın, Əkrəm Əylislinin əsərləri ilə tanış oldum.

O zaman Moskvada “İnostrannaya literatura” (Xarici ədəbiyyat) jurnalı nəşr olunurdu. O jurnalda müasir dünya ədəbiyyatının bütün nümunələri rus dilinə tərcümə edilərək dərc olunurdu və mən də o jurnaldan müasir dünya ədəbiyyatını tanıdım.

Amma bir gün riyaziyyat müəllimim qardaşıma şikayət etdi və qardaşım mənə ədəbiyyat kitablarına yaxınlaşmağı qadağan etdi. Mənə dedi ki, humanitar elmlərlə heç yerə getməyəcəksən, mənim kimi maaşlı müəllim olursan. O istəyirdi ki, mən həkim olum. Təbii ki, riyaziyyatı, kimyanı, fizikanı, biologiyanı çox sevirdim və bu elm dərslərini yaxşı oxuyurdum, amma qardaşımın qadağaları mənə o qədər pis təsir etdi ki, öz hekayələrimi yazmağa başladım. Bu hekayələri riyaziyyat dəftərlərimə yazırdım, sonra da qardaşım görməsin, deyə o səhifələri yandırırdım.

Odur ki, gizli yazmaqdan yorulub, ədəbiyyatı unutmağa çalışdım. Amma 9-cu sinifdə kəndimizə qayıdanda, gözü tox şəkildə ədəbiyyat kitablarını oxumaq azadlığı qazandım. İlk dəfə fizika olimpiadasında müsabiqənin qalibi oldum və Enşteyninin 3 qanununu səhnələşdirib məktəbdə göstərdim. Bu əsasda yazdığım iki pərdəli pyes qorxmadan üzə çıxardığım ilk əsərim oldu. Fizika müəllimim heyrətləndi - indi həmişə soruşur ki, sən cansız fizika disturlarını necə canlandıra bildin?

- Neçə kitabınız var?

Azərbaycanda 2 kitbım çap olunub. Azərbaycandan kənarda isə 4 kitabım satışa çıxarılıb.

- “Şəhərin sahibi” romanınızı nə vaxt yazmısınız? Romanı yazmaqda məqsədiniz nə idi, hansı ki, Sovet İttifaqı dövründə qarşıya qoyulmuşdu?

2007-2009-cu illərdə yazmışam. Düşünürəm ki, Sovet İttifaqı dövrü tarixin ən qaranlıq səhifələrindən biridir. Biz o qaranlıq səhifənin içindəydik. Orda saxlanmışıq. Xatirələrimiz, yaxşı-pis uşaqlıq həyatımız o dövrlərdə də keçdi. O qaranlıq səhifələrə belə yaxınlaşmaq ədəbiyyat üçün asan deyil. Xüsusən də Brejnev və Qorbaçov dönəmləri çox maraqlı, sehrli, qaranlıq və bir-birinə tamamilə ziddir. Mən o dövrün hər ikisini yaşamışam. Biri tənəzzüllə dolu, digəri tamamilə dinamik, dəyişkəndir. Bu dünyalar fərqlidir, sizi qapalı, sakit və sakit dünyadan göz qırpımında istidən soyuğa düşən kişilər kimi heç vaxt təsəvvür etmədiyiniz mürəkkəb, dinamik bir dünyaya atırlar. Gecə yatırsan, səhər duranda anlayırsan ki, sənin ölkən, vətəndaşlığın, dövlətin yoxa çıxıb. Və hər şey gözünüzün qabağında dağılır. Yaxşı, bu səpələnmənin altında qalan insanların həyatını kim yazacaq? Halbuki bu dövr ədəbiyyatın problemidir. Ona görə də sadəcə olaraq “Şəhər Sahibi” ilə ora yaxınlaşmağa çalışdım.

-Romanda şəhərin ən böyük bürokratı olan merlə teatrdakı kiçik məmurun münasibətləri geriyə dönüşlərdə verilir. Sovet dövrü ilə bağlı bir neçə məqamı açıqladınız, bəs o dövr haqqında konkret nə düşünürsünüz?

Ən kiçik məmur belə o zaman öz həyatının sahibi deyildi. Amma o sistemin yaxşı-pis davamlı mədəniyyət siyasəti, ideologiyası və müəyyən sistemi var idi. Kənardan Avropa Birliyinin primitiv modelinə bənzəyirdi: 15 respublika arasında sərhəd yoxdur, gömrük yox, böyük ərazidə istədiyiniz yerə gedə bilərsiniz və s. Amma texnologiya zəifdir, soyuq müharibə rəqabəti ölkəni istismar edib, mənəvi böhran kritik həddə çatıb. Amma bu sistem kommunist partiyası adı altında köhnə rus çarizminin gizlənmiş nümunəsi idi. Şovinist zehinlər, KQB üzərindən yönələn idarəçilik… Bu sistem sonunda ğzü-özünü məhv etdi. Biz hələ də bunun ağrılarını yaşayırıq.

- “Şəhərin sahibi” neçə dilə tərcümə olunub? Mükafat alıbmı? Azərbaycanda necə qarşılandı?

“Şəhərin sahibi” 6 dilə tərcümə edilib. 2011-ci ildə Milli Kitab Mükafatını və 2012-ci ildə "Azadlıq Radiosu"nun Gənc Roman Mükafatını qazanıb. Hesab edirəm ki, Azərbaycanda bu romanı çox yaxşı qarşıladılar. Sonralar Ukraynada, Rusiyada, İranda, Gürcüstanda, Türkiyədə çap olunub.

-Bugünkü Azərbaycan ədəbiyyatını necə görürsünüz? Əsas fikir ayrılıqları mübahisələri hansılardır?

Azərbaycan ədəbiyyatının min illik tarixi var. Bugünkü ədəbiyyatımız da çox zəngin, fərqli, yaradıcı və dinamikdir. Patriarxal və sovet təfəkkürü ilə müasir, sənaye düşüncəsi arasında ciddi mübadilələr var. Amma ədəbiyyatımızın ümumi vəziyyəti tarix boyu heç vaxt yaxşı olmayıb və düşünürəm ki, yaxın gələcəkdə də yaxşı olmayacaq.

Mən hesab edirəm ki, müasir Azərbaycan ədəbiyyatı şüuraltı olaraq saraya yardım üçün uzanan əl-gözünü saraydan çəkmədikcə dinamik və avanqard bir ədəbi sistemə keçid edə bilməyəcək. Artıq dünyada ədəbiyyatın sənayeləşdiyini deyə bilərik. Yaxşıdır, pisdir, o başqa məsələdir. Amma müstəqil ədəbiyyat adamlarımızın vəziyyəti, xüsusən də yazıçılara dəyər və pul verəcək nəşriyyatların uğursuzluğu çox acınacaqlıdır.

Sovet dövründə, xüsusən 70-80-ci illərdə Azərbaycanda yaxşı kitab yayımı şəbəkəsi var idi, çox təəssüf ki, oliqarx məmurlarımız bu sistemi tamamilə məhv etdilər. Kitab oxuyan, kitaba çatmaq istəyən kifayət qədər gənclər, oxucular var, amma nəşriyyatların yüksək xərcləri, maddi-texniki bazanın tamamilə çökməsi kitabların qiymətini artırır. Kitabxanaların və kitab mağazaların açılması özəl sektor üçün maraqlı deyil, çünki iqtisadi və logistik risklər var. İşin komik tərəfi bir də odur ki, bu yüksək qiymət fonunda yazıcılar yazdıqları kitablara görə qəpik-quruş alırlar.

Bu baxımdan əsas müzakirələr üçün müstəqil platformalar yoxdur. Yerli ədəbi dairələrin inkişaf elementləri var təbii ki, aamma bu elementləri bütöv təmələ çevirəcək platformalar yoxdur. Azərbaycanda ədəbi tənqidin yüksək inkişaf əlamətləri də var, amma onları nəşriyyatların ətrafına toplamaq mümkün deyil.

-Yazdığınız başqa kitablarınız varmı?

Bəli var. Düşünürəm ki, bu haqda ilk eşidən siz olacaqsınız. Bir neçə gün əvvəl “Oliqarxın Alaçığı” adlı 3-cü kitabımı nəşriyyata göndərdim. Bu kitabda indiyə qədər yazdıqlarımı və son hekayələrimi topladım. “Şəhərin sahibi” romanı və 6 silsilə hekayə bu kitabda yer alıb. Həmçinin, “Həyat dərsi” romanımın redaktəsini bitirmək üzrəyəm. Bu roman da sovet dövründə doğulan, həyatı və nizamı tamamilə dağılmış olsa da, mübarizə aparan, təslim olmayan gənc oğlan və qızın sevgi hekayəsidir.

- Türkiyədə türk ədəbiyyatını necə qiymətləndirirsiniz?

Türk ədəbiyyatını çox sevirəm. Türk ədəbiyyatı mənim ədəbiyyatım deməkdir. Ancaq yeni çıxan türk yazarların kitablarına çata bilmirəm. Son vaxtlar İmdat Avşarı, Ahmet Yıldızı, Faruk Dumanı, Hasan Özkılıçı, Arzu Baharı “Alakarga” nəşriyyatı vasitəsilə oxumuşam. Düşünürəm ki, sizin ədəbi sənayeniz var, amma çağdaş türk ədəbiyyatında münasibətlər xaotikdir. Daha çox tərcümələr edilir. Bizim 60-70-ci illərdə oxuduğumuz rus ədəbiyyatına heyranlıq görürrəm.

Nəşriyyatlarınız və müəllif hüquqları agentlikləriniz deyəsən yad əllərə keçib. Azərbaycanda gənclər həmişə Türkiyədən kitab sifariş edirlər. Televiziya şoularına və filmlərə baxırlar. Hətta uşaqlar türk cizgi filmlərinə baxırlar. Gənclər Türkiyə türkcəsinə tərcümələri oxuyurlar. Amma burada iki yazarın adı üstünlük təşkil edir: Orhan Pamuk və Elif Şafak.

Hesab edirəm ki, Azərbaycanda türk mədəniyyəti və ədəbiyyatı üçün mənim diqqətimi cəlb edəcək faydalı layihələr yoxdur. Türkiyəni təkcə siyasi və iqtisadi sahədə qardaş ölkə, seriallara nifrət edən və satan bir ölkə kimi deyil, dərin mədəniyyətə malik teatr, klassik musiqi, incəsənət və ədəbiyyat ölkəsi kimi tanımağımız da çox vacibdir.

-Azərbaycan türkcəsi ilə Türkiyə türkcəsi arasında birliyin, şuranın yaradılmasını necə qarşılayardınız?

Məncə, bu məsələnin vaxtı çoxdan keçib. Siyasi şura var, amma dillə bağlı araşdırma varmı, bilmirəm. Bəlkə də sonda bunu hansısa şura yox, insanlar özləri edəcək. Eyni dildə danışan insanlar ən yaxşı şuralardır.

-Bu gün çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatında görkəmli yazıçı və şairlər kimlərdir? Adlarını yaza bilərsiz?

Düşünürəm ki, bizdə kifayət qədər istedadlı yazıçılar var. Bizim dünyanı fəth edə biləcək müasir ədəbiyyatımız var. Amma son illərdə oxuduğum yazarların adlarını belə sadalaya bilərəm: Səfər Alişarlı, Rafiq Tağı, Səlim Babullaoğlu, Qismət, Rasim Karaca, Azad Qaradərəli, Həmid Herisçi, Elçin Hüseynbəyli, Vəli Əkbər, Mahir Mehdi, Rauf Qaraişıq, Səxavət Sahil, Seymur Baycan, Şəhiyar Del Gerani, Cəlil Cavanşir, Müşfiq Xan, Vüqar Əlisoy, Fərid Hüseyn, Qan Turalı, Nicat Həşimzadə, Sərdar Amin, Kənan Hacı, Aysel Əlizadə, Oktay Hacımusali, Bəxtiyar Firuzə, Mubariz Cəfərli, Mübariz Ören, Günel Mövlud, İlqar Rəsul, Şərif Ağayar, Pərviz Cəbrayil, Kəramet Büyükçöl, Nərmin Kamal, İlham Əziz, Ayxan Eyvaz…

Son zamanlar Akşin Yeniseyin həm yazıçı, həm də ziyalı kimi ziyalı və ədəbi səylərini çox yaxşı bilirəm. Onu da deyə bilərəm ki, hələ də təsirləndiyim bir romançı kəşf etdim: Qurban YaQuboğlunun “Mən yoxam” romanını.

-Türk dövlətləri arasında ortaq dil qurumunun yaradılması barədə nə düşünürsünüz?

İlk növbədə Türkiyə-Azərbaycan dil birliyinin yaradılmasını vacib hesab edirəm. Mən istəyirəm ki, Azərbaycan dili anlayışı 1936-cı ildə Stalinin bizdən aldığı türk kimliyinə qayıtsın. O zaman türk dövlətləri ilə ortaq dil qurumu qaçılmazdır.

-Təşəkkürlər.

- Təşəkkür edirəm.

Əhməd Yıldız gerçekedebiyat.com

pia.az