ABŞ-da aralıq seçkiləri: Ümumi mənzərə...

I hissə

Aralıq seçkilərində (midterm elections) Konqresin 435 üzvü, Senatın 1/3 hissəsi, bir çox ştatların qubernatorları və qanunverici orqanının üzvləri və şəhər merləri seçilir. ABŞ-da konqresmen və senatorların prezident və ya partiyaya loyallığı başqa ölkələrdə olduğu qədər yüksək deyil. Adətən Konqres liderləri və ya Prezident partiya üzvlərinin dəstəyini təmin etmək üçün onlarla şəxsən görüşməli olur. Konqresin palatalarına nəzarət siyasi gündəliyə nəzarət deməkdir. Nəzarət həm də qalibə Konqresin daimi və xüsusi komitə sədrlərini seçmək hüququnu verir.

Aşağı Palatada hər bir ştata ən azından bir yer zəmanət verildiyi halda digər yerlər 10 ildən bir keçirilən əhalinin siyahıya alınmasının nəticələrinə uyğun müəyyənləşdirilir. Praktikada bu ona gətirir ki, az əhalili Alyaska 1 yerlə, ən çox əhalisi olan Kaliforniya isə 53 yerlə təmsil olunur. Senat ştatların bərabərlik prinsipinə əsaslandığına görə həm Alyaska, həm Kaliforniya Yuxarı Palatada 2 senatorla təmsil olunur. Seçkilər əksər ştatlarda birmandatlı dairələr sisteminə əsaslanıb, ən çox səs toplayan şəxsin qalib olmasını nəzərdə tutur. Cəmi 11 ştatda qalib gəlmək üçün sadə səs çoxluğu kifayət etmir və əlavə seçki turlarının keçirilməsi tələb olunur.

Müşahidələrə görə növbəti aralıq seçkilər çox gərgin keçəcəkdir. Bayden Trampı “demokratiyaya təhdid”, radikal baxışlı respublikaçıları “yarı-faşist”, Tramp isə Baydeni “dövlətin düşməni” adlandırır. “Gallup” mərkəzinin iyun sorğusuna əsasən, qeydiyyatdan keçmiş seçicilərin cəmi 53%-i Konqresdə onları təmsil edən nümayəndənin yenidən seçilməyə layiq olduğunu deyir. 41% seçici yeni namizədin seçilməsini vacib sayır. Tarixən, Ağ Evdə prezidentlik edən təmsilçinin partiyası ara seçkilərdə adətən məğlub olur. Məğlub olma ehtimalı ilk prezidentlik müddətində prezidentin cəmiyyətdə dəstəyinin 50%-dən az olması şəraitində daha da yüksəlir. May sorğusuna əsasən, amerikalıların 41%-i Baydenin, 18%-i isə Konqresin fəaliyyətindən razıdır. İyun sorğusunda cəmi 33% respondet Baydenin yenidən seçilməyə layiq olduğunu bildirmiş, 31% seçici isə ümumiyyətlə ara seçkilərində səslərini “Baydenin əleyhinə” verəcəklərini bildirmişdir.

“Pew Research”-in avqust araşdırması iqtisadiyyatın (77%) aralıq seçkilərə təsir edən aparıcı faktor olduğunu müəyyən etdi. İqtisadiyyatın ardınca seçiciləri silahlara nəzarət (62%), cinayətkarlıq (60%), abortlar (56%), enerji siyasəti (53%) və xarici siyasət (45%) problemləri maraqlandırır. Sıralamada partiya mənsubiyyəti aparıcı faktordır: respublikaçılar üçün mühüm problemlər iqtisadiyyat (90%), cinayətkarlıq (69%), miqrasiya (66%), xarici siyasət (54%), silahlara nəzarət (52%), təhsil (52%) və enerji siyasəti (51%) olduğu halda, demokratlar səhiyyəni (77%), silahlara nəzarəti (71%), abortları (71%), iqtisadiyyatı (67%), iqlimi (66%), təhsili (64%), enerji siyasətini (56%), etnik-irqi problemləri (54%) və kriminalı (52%) əsas problem hesab edirlər.

Partiyalar fərqli seçki siyasəti aparırlar. Respublikaçılar Trampın populyarlığından, Baydenin isə aşağı reytinqlərindən istifadə edərək, imkan daxilində hər iki palataya sahib olmaq istəyirlər. Demokratların siyasəti daha qəlizdir. Aşağı reytinqlər onları təhlükəli 2012-ci təcrübəsinə qayıtmağa məcbur edir. Hazırda demokratlar Pensilvaniya ştatında ultra-sağ baxışlı D.Matrianonun, Arizona ştatında isə K.Leykin qubernator vəzifəsinə namizədliyini dəstəkləyirlər. İllinoys ştatında demokrat-qubernatorlar assosiasiyası respublikaçı namizədin reklamına $35 milyon, Miçiqanda isə $435 min xərcləyiblər. Demokratlar ümid edirlər ki, qərarsız seçicilər və mülayim respublikaçılar radikallara səs verməkdən çəkinib, demokrat namizədə səs verməyə üstünlük verəcəklər.

Bu seçkilərin nəticələri hazırkı administrasiyanın dayanıqlı, ardıcıl və müxalifətin təzyiqi olmadan xarici siyasət yeridə bilmə imkanlarına birbaşa təsir edəcək. Ona görə də bütün dünya dərin qütbləşmiş hazırkı ABŞ reallığında bu seçkilərin nəticələrini diqqət mərkəzində saxlayır.

Cənubi Qafqaz Tədqiqatlar Mərkəzi

pia.az