“Turan Dəhlizi” həyata keçirilə bilərmi?

Kürşad Zorlu
“Habertürk” qəzeti, Türkiyə, 15 aprel 2021-ci il

Türk Şurasının dövlət başçıları zirvəsində çıxış edən Qazaxıstanın qurucu prezidenti Nursultan Nazarbayev ikitərəfli ticarəti artırmaq potensialı olan Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizini önə çıxarıb və onu “Turan Dəhlizi” adlandırıb. Lazımi addımların atılması halında, belə bir istiqamət Avropa ilə Asiyanı birləşdirən ən qısa və təhlükəsiz ticarət yolu ola bilər. Qarabağda əldə olunan razılaşma və burada ortaya çıxacaq yeni nəqliyyat yolları da bunun bir hissəsidir.

Bu şəkildə yalnız Türkiyə deyil, türk dünyasının digər ölkələri də bütün dünyaya daha sürətlə və daha ucuz daşınma həyata keçirəcək. Bu səbəbdən, epidemiyanın təsiri ilə tədarük zəncirlərində mümkün dəyişikliklər gözlənilsə də, Türk Şurası ölkələri nəqliyyatdakı maneələri və pozuntuları aradan qaldırmalıdırlar.

Nazarbayevin dediyi bu xətt Avropadan Türkiyəyə (Mərmərənin kritik rolu var), buradan da Azərbaycana, Gürcüstana, Xəzər vasitəsilə Qazaxıstana və Türkmənistana qədər uzanır. Beləliklə, Özbəkistan və Qırğızıstandakı xəttin bir hissəsinə çevrilir. İçərisində Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu da var. Xəttin digər ucunda isə Çin var. Əslində, dəhlizin Çinə açıldığı yer bu günki Şərqi Türkistandır.

Söhbət 4,5 milyard insanla bağlı olan ildə 800 milyard dollarlıq ticarət həcmindən gedir. İlkin planlara görə, ən azı 4 milyon ton yük daşımaq mümkündür. Keçən ilki təxminlərə görə, Çindən Avropaya yükləmə müddəti 45-60 gün çəkdiyi halda, Turan dəhlizi ilə 12-15 günə endirmək mümkündür. Bu istiqamət üzərində formalaşan ticarət nəqliyyatı Türk Şurası bölgəsini yuxarıdakı Rusiya mərkəzli şimal dəhliz ilə cənubdakı İran mərkəzli dəhliz üçün real hala gətirə bilər. Şuraya qoşulmaq istəyən digər üzvləri nəzərə alsaq, görünür, bu proses sürətlənəcək.

Ancaq siyasi balansı bir kənara qoysaq, Nazarbayevin artıq qeyd etdiyi “Turan Dəhlizi”ndə həm qiymətə, həm də hədəflənən vaxt üstünlüyünə nail olmaq üçün ciddi çatışmazlıqlar var.

Ötən gün türk yük maşını sürücülərinin problemləri ilə bağlı bir xəbər çıxdı. Xəbərin əsas mövzusu da yük maşınındakı afişada “Türk dünyası türk yük maşınları üçün qapalıdır” yazılması idi. Bəzi sürücülər nəqliyyatda qarşılaşdıqları problemləri izah etmək üçün bu afişanı hazırlayıblar. Keçid sənədlərindəki nöqsanlara və ödəniş haqqına istinad ediblər. Məsələn, bir yük maşınının Mərkəzi Asiyaya səfəri təxminən 8 min dollardır.

Bu zaman da nəqliyyatla əlaqədar nazirliklərarası görüşdə Qazaxıstan tərəfi Xəzər keçidi üçün nəqliyyat xərclərini azaltmağa hazır olduqlarını dilə gətirib.

Aydındır ki, Xəzərdəki gəmi və liman əməliyyatları daha az xərclə və səmərəli şəkildə idarə olunmalıdır. Xəzər tranzit dəhlizinin effektiv olması üçün ilk növbədə Bakı limanı ilə Aktau limanı arasında fəaliyyət göstərən gəmi qiymətləri azaldılmalıdır. Bundan əlavə, Azərbaycanın aldığı pul da azaldılmalıdır. Çünki xərc artdığı üçün Qazaxıstan xətti əvəzinə, Rusiya xəttinə diqqət yetirilir. Türk Şurasının da nəqliyyat komissiyası ilə funksiyasını artırmağa çalışdığı “Ro-Ro” şirkətinin nizamsız işləməsi səbəbindən limanlarda parklanma və digər bir çox xərclər meydana gəlir. Həmçinin, daşıyıcılar diqqətlərini yük daşımalarını təmin etməyə yönəldirlər. Əslində, yük doğrudan da var. Ancaq digər iki dəhlizin əsasında şiddətli bir rəqabət baş verir. Türk Şurası ölkələrinin bu baxımdan dinamik bir rabitə şəbəkəsi qurması öz töhfəsini verəcək. Lakin yenə də Şura daxilindəki qardaş limanlar layihəsinin bu problemlər əsasında koordinasiya edilməsi çox vacibdir.

Orijinal

Tərcümə PİA.az-ındır.

Fatimə ƏLİYEVA
pia.az