Cümə, 29 Mart 2024
USD : 1.7
EUR : 1.8724
Hava
+25 ° Baku
+18 ° Quba
+17 ° Qusar
+22 ° Gəncə
+27 ° Lənkəran
+32 ° Naxçıvan
+30 ° Salyan
+19 ° Şəki

Dağlıq Qarabağ münaqişəsi: Azərbaycan 2-3 aya hərbi əməliyyat keçirəcək…

Ermənilərin Vaşinqton və Parisdən dəstək ümidləri o qədər də özünü doğrultmur...

Vitali Naumkin, Rusiya EA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru, akademik
“Şarkül Avsat” qəzeti

Tanınmış möbius zolağı topologiyada ən sadə həndəsi formadır. Uzun bir kağız zolağı götürərək, bir ucunu bükərək və iki ucunu halqaya çevirərək asanlıqla model edə bilərsiniz. Bu halda, davamlı bir nöqtədən hərəkət etməyə başladıqda, bütün sahə skan edilir və eyni nöqtəyə qaytarılır. Sadə dillə desək, sanki hərəkət etdiyiniz istiqaməti dəyişirsiniz, amma sonra eyni nöqtəyə qayıdırsınız.

Müasir dünya siyasətində vəziyyət yuxarıda təsvir edilənə bənzəyir; “Valday” Beynəlxalq Diskussiya Klubundan bir qrup həmkarımın təsvir etdiyi kimi, “çökmüş” müasir dünyanın siyasi həyatında irəliləmə qabiliyyəti deyəsən, itirilib. Xüsusilə, onilliklər ərzində dünyanı parçalayan bir çox regional münaqişələrdə bu münaqişələrin həllinə ümid etməyə imkan verən müsbət dinamika itirilib və zaman-zaman şahidi olduğumuz daha yaxşı dəyişikliklərin bəziləri öz həllini tapmağa başlayıb.

Bir tərəfdən vəziyyət dəyişmiş kimi görünür, digər tərəfdən də mahiyyət olduğu kimi qalır. Üstəlik, problem getdikcə pisləşir.

Bunun bir çox nümunəsi var və ən məşhuru Fələstin məsələsidir. Bu məsələ 75 il əvvəl dünyanın qarşısına çıxandan bəri hələ də həllini tapmayıb. Beynəlxalq ictimaiyyətin Fələstin xalqının qanuni milli hüquqlarına cavab verən bir həll tapacağına ümid gözümüzün qarşısında sönür.

Burada çoxdan davam edən başqa bir münaqişəyə- Ermənistan-Azərbaycan, yaxud (Qarabağ), yəni Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə toxunmaq istərdim.

Görünən odur ki, bu münaqişənin baş verdiyi bölgə Yaxın Şərqin hüdudlarından kənarda olsa da, bir çox əlaqələr vasitəsilə onunla sıx bağlıdır.

Birincisi, münaqişə tərəflərindən biri İslam dininə mənsub olan və etnik mənsubiyyətcə türklərə çox yaxın olan Azərbaycan türkləridir, baxmayaraq ki, onların böyük bir hissəsi İranda yaşayır və bəzi hesablamalara görə, İran əhalisinin üçdə birini təşkil edir.

Təkcə Tehranda azərilər əhalinin təxminən yarısını təşkil edir (xüsusən də Vilayət-i fəqih doktrinasına görə ölkənin dini lideri olan Xamneyi etnik cəhətdən azəridir).

İkincisi, münaqişənin digər tərəfi ermənilərdir və erməni xalqının bir hissəsi ən azı onilliklərdir ki, Yaxın Şərqdə və hər şeydən əvvəl ərəb ölkələrində yaşayır.

Onların bir çoxu Osmanlı İmperatorluğunun dağılması ilə yaşadıqları hadisələrdən xilas olmaq üçün ərəb ölkələrinə köçüb.

Lakin ermənilərin əcdadlarından bəziləri hətta Ərəb xilafəti dövründə də bu ölkələrdə yaşamış, bəziləri Bizansda mühüm rol oynamış, bəziləri isə ərəblərlə birlikdə Bizanslılara qarşı vuruşmuşlar.

Bu və ya digər şəkildə 1918-ci ildə Suriyada 142 min erməni yaşayırdı ki, onlardan 60 mini Hələbdə idi.


Üçüncüsü, unutmayaq ki, Cənubi Qafqazın bu tarixi bölgəsində münaqişə dini xarakter daşımasa da, müsəlmanlar və xristianlar cəbhənin hər iki tərəfində dayanır.

Münaqişə zonasında şəraitin yaxşılaşması, şübhəsiz ki, bu iki ən mühüm dini icma arasında münasibətlərin gələcəyinə təsir göstərəcək.

Bəs indi sonsuz mobius zolağının bu bölgəsində nə baş verir?

Təbii ki, hər iki tərəfin nümayəndələri baş verənləri özünəməxsus şəkildə şərh edirlər.

Bununla belə, onlar bu münaqişə ətrafında son zamanlar formalaşmış status-kvodan artan narazılıq hissi ilə birləşirlər və problemin həlli üçün səylərə həm qlobal, həm də regional bir çox aktor cəlb olunub.

Bu məsələdə, hətta beynəlxalq ekspertlər arasında da konsensus yoxdur. Onlardan biri anonimlik şərti ilə mənə hadisələrin inkişafını dəyərləndirdi və münaqişə zonasında gərginliyin artdığına işarə etdi.

O, hesab edir ki, əsas səbəb İrəvanın dəyişən vəziyyətə çevik və rasional reaksiya verə bilməməsindədir. Onun sözlərinə görə, “Laçın dəhlizi”nin blokadası buna görə də yalnız öz siyasi gələcəyini düşünən siyasətçi dairələri çaşdırıb. Onların susqunluğunun məntiqi sonu Azərbaycanın “Laçın dəhlizi”ni müstəqil şəkildə və güc tətbiq edərək nəzarətə almaq qərarı olacaq ki, bu da Qarabağ məsələsinin gündəmdən çıxmasına səbəb olacaq.

Ermənilərin Vaşinqton və Parisdən dəstək ümidləri o qədər də özünü doğrultmur.

Təbii ki, onlar Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyana söz veriblər ki, ən qısa zamanda regiona ikinci Avropa müşahidə missiyası göndərəcək, lakin sərhəd münaqişəsi silahlı münaqişəyə çevrilərsə, bunun çox faydası olmayacaq.

Ermənilər üçün ən yaxşı halda Qərb Bakının hərəkətlərini pisləyəcək. Lakin Azərbaycan hazırda Avropa İttifaqı ölkələrinin əsas təbii qaz tədarükçülərindən biri olduğundan, Brüssel Ermənistanla həmrəy olaraq bu strateji əhəmiyyətli resursun idxalını məhdudlaşdıra biləcək sanksiyalar tətbiq etməyəcək.

Unutmaq olmaz ki, Bakının arxasında Türkiyə dayanır və nə Aİ, nə də ABŞ onunla münasibətləri korlamaq istəmir. Onsuz da onların Ankara ilə kifayət qədər fikir ayrılığı var. Həmçinin, əgər Azərbaycan Ankaranın dəstəyi ilə bu çox lazımlı dəhlizi müstəqil şəkildə nəzarətinə alsa, o zaman türklər İran-Azərbaycan sərhədində İranın hərəkətlərinə nəzarət edə biləcəklər ki, bu da amerikalıların marağındadır.

Yuxarıda qeyd etdiyim ekspert hesab edir ki, Ermənistan-Azərbaycan xəttində vəziyyət dalana dirənib. Bir tərəfdən, İrəvan legitimliyini itirməkdən qorxur və buna görə də dialoqdan qaçmaq üçün əlindən gələni edir, digər tərəfdən, Bakı heç bir güzəştə getməyə hazır görünmür.

Belə olan halda Azərbaycan 2-3 aydan sonra Qarabağa nəzarəti gücləndirməklə nəticələnəcək hərbi əməliyyat keçirəcək.

Lakin bunun məsuliyyəti Moskvanın üzərinə düşəcək ki, bu da Qərbin arzuladığı nəticədir. Məqsəd Rusiyanın təhlükəsizlik qarantı kimi uğursuzluğunu hamıya göstərməkdir.

Amma buna baxmayaraq, düşünürəm ki, Moskvanın bu təhlükəni dəf etmək üçün kifayət qədər vasitələri olacaq. Eyni zamanda, Moskva bir müddət əvvəl Qazaxıstanda olduğu kimi, Cənubi Qafqazda da asayişi bərpa etmək üçün bu və ya digər şəkildə sülhməramlı missiyanı üzərinə götürməli olacaq. İşlərin bu cür cərəyan edib-etməyəcəyini gələcək göstərəcək.

Belə bir şəraitdə Ermənistanla Azərbaycan arasında asanlıqla tam silahlı münaqişəyə çevrilə biləcək yeni münaqişələrin qarşısını almaq Moskva üçün vacibdir.

Eyni zamanda, Moskva və Paris İrəvanın qulaq asmaq istədiyi iki qlobal oyunçudur, lakin Parisin hətta bu istiqamətdə Moskva ilə səmimi əməkdaşlığa hazır olacağı gözlənilmir.

Bundan əlavə, Bakıdan adının çəkilməsini istəməyən bir analitikin açıqlamasına görə, Brüssel platforması Fransanın iştirakı ilə Bakını pisləyən qərəzli bəyanatlar və qərarlar verməsisəbəbindən Azərbaycan rəhbərliyinin gözündən düşüb. Azərbaycannın yenidən onların danışıqlar prosesində iştirakını qəbul etməsi üçün avropalılar bununla bağlı ciddi addımlar atmalıdırlar.

Lakin 2023-cü il fevralın 18-dək Avropa Parlamenti ermənipərəst və anti-Rusiya qərarını qəbul edərsə, bu necə baş verə bilər?

Avropa Parlamentinin üzvləri bu regionda bütün tərəflərin etimadını qazanmış Rusiya sülhməramlılarının Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının sülhməramlı qüvvələri ilə əvəzlənməsi barədə xüsusi çağırışını ediblər.

Hazırda Vaşinqton təklif etdiyi vasitəçilik xidmətlərini birləşdirmək üçün daha fəal işləyir. Görünür, Bakı da ABŞ-ın vasitəçiliyinin təklif etdiyi imkanlardan istifadə etməyə çalışacaq.

Əgər Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin dediyi kimi, Bakı münaqişəni həll etmək üçün bu son şansdan istifadə edə və sülh müqaviləsi imzalaya bilməyəcəksə, onda biz nə gözləməliyik? Qarabağ məsələsində güc tətbiqimi?

Tərcümə PİA.az-a aiddir

pia.az




Digərxəbərlər

General Mövlam Şıxəliyevin 2 milyondan çox əmlakı özünə qaytarıldı - Siyahı

Putinin ilhaq və səfərbərlik qərarı - Bundan sonra müharibənin taleyində hansı faktorlar əsas rol oynayacaq?

Populyar xəbərlər

Azərbaycanda polkovnik-leytenant vəfat etdi - Foto

Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi müharibə istəyir?..

Ermənistanla Gürcüstan arasında demarkasiyası prosesi - İrəvan Tbilisiyə bir kənd verəcək....

Yarım milyon mənimsəyən baş həkim həbsdə öldü    

Şadlıq saraylarında menyular bahalaşdı - Qiymətlər

“Verdiyi koordinatlar o qədər dəqiq idi ki...” - Döyüş yoldaşları Milli Qəhrəman haqqında - Video

Azneft”in baş direktoru vəzifəsindən azad edildi - Yeni təyinat

BMT Baş katibi azərbaycanlı diplomatı yüksək vəzifəyə təyin edib

Ən çox oxunanalar