1950-ci ildə yazılmış müsahibə: “Atatürkün masonluq haqqında düşüncələri“
İstiqlal şairi Mehmet Akif Ərsoyun dostu Eşref Edip Fergan tərəfindən çıxarılan "Sebilürreşad" jurnalının, 1950-ci illərdəki bir sayında, böyük öndər Atatürkün yaşadığı illərdə nəşr edən (1938) "Yeni Gün" jurnalından alıntıladığı bir müsahibə, Atatürkün "Ustad-ı Azamlık" təklifini necə rədd etdiyini ortaya qoyur. Burada Atatürkün masonlarla əlaqədar düşüncələri var.Müsahibənin tam və şərhsiz mətni:"Həftəlik Yeddi Gün məcmuəsinin 12 -ci cildinin 303 saylı və 27 qanunu əvvəl (oktyabr) 1938-ci il tarixli nüsxəsinin 9-cu sahifesinde mühərrir Niyazi Əhməd Okan, Türkiyədə Masonların meşriki Azamı olan Doktor M. Kemal Öke ilə Atatürk arasında cərəyan edən Muhavereyi bu surətlə nəql etməkdədir:Dr. M. Kemal bu haqqda belə deyir:- Bir gün Ağaoğlu Əhməd, Körpülü Fuat, İsmail Hakkı və köhnə Maarif Vəkili Hikmətin olduqları bir gecə süfrəsində Atatürk buyurdu ki: 'Bu axşam akademik bir mövzuda danışacağıq. Söz verilən hər kəs qalxıb deməlidir: "Hər kəs kimi mən də həyəcanlıyam". Görəsən mənə söz veriləcəkmi?... İlk məsələ bu idi:- Efkarı Ümumiyyə dəyişdirilə bilərmi?- Nə vasitə ilə dəyişdirilə bilər?Söz Köprülü Fuata verildi. Bundan sonra Ağaoğlu Əhməd, İsmayıl Haqqı danışdılar. Efkari ümumiyyənin daha çox məktəb və mətbuat ilə əvəz ediləcəyini söylədilər. Bu cavabların heç biri Atatürkü qane etmədi. Onların məmnun olmadıqları hiss edilən bir üslubda öz sözlərini kəsdilər. O, yan- yana oturduğu Hekmətə toxunaraq, fikirlərini soruşdu. O, həmçinin digər ideyalara masonluq ideyalarını da qarışdırdı. Bu zaman Atatürk: "Kemal Bəy eşitdiyinizmi, indi sizin növbənizdir"-dedi.Mən həyəcandan titrəməyə başladım. Nə deyəcəyəm? Sözümün necə qarşılanacağını bilmədiyimə görə, dərindən tərəddüd edirdim və təlaş içindəydim. Atatürk: "Kamal bəy Masonluğun ümidləri nələrdir?" -deyə soruşdu.İndi açıq cavab vermək məcburiyyətindəyəm. Ona bildiyim qədər məlumat verdim. Hazır dayanan iki nəfər: "Məgər ki, Masonluq millətçidirsə, xalqçıdırsa, respublikaçıdırsa, Xalq Partiyasının ümidləri bundan ibarət olduğuna görə, masonluğun heç bir hikməti-vücudu yoxdur"- dedilər.Atatürk yenidən:"Kemal Bey, nə deyirsiniz?"Cavab verdim:- Bəli, ölkədə həyata keçirmək istədiyiniz yüksək ideal Masonluğun mahiyyəti və həyata keçirmək istədiyi idealla eyni ola bilər. Xalq Partiyasının ümidləri ölkənin hüdudlarında qüvvədə olur. Masonluq isə rassional bir hissdir, yəni bu ideyaları ölkə sərhədlərinin xaricində həyata keçirmək üçün bir vasitədir. Bu mənada onun hikməti vücudu rədd edilə bilməz. Ata azca sükut edib sonra dedi: "Baxın, Kemal Bey, hansı ölkənin Masonları, Masonların ən bəxtiyarıdır?"- Diktator ölkələrində Mason lojaları məhv edildi, Masonlar sürgün edildi və məhv edildilər. Dünyada ən çox xoşbəxt olan Masonlar, türk milli masonları Ulu Öndərin və onun hökumətinin etimad və qayğısı nəticəsində Türkiyə masonlarıdır. Masonların buradakı vəziyyəti ilə yaxından tanış olan əcnəbi Masonlar dəfələrlə məmləkətimizdəki Masonlara həsəd apardıqlarını söyləmişlər.Atatürk:- Başçınız kimdir?- Ölkədə, sülh və sabitlik tövsiyyə edən və bütün dünyaya müraciət edərək bu idealın inkişaf etdirilməsinə kömək edən bu dövlətdir və mənə bu şəkildə məruzə etməmi məsləhət görmüşlər.Atatürk:- Mən bu cəmiyyətə girməm. Mən başqalarının prinsiplərinə deyil, ancaq öz prinsiplərimə əməl edərəmBəli, Atatürk prinsip yaradan və yaratdığı prinsipə sadiq olan şəxsdir. Bu, Atatürkü məşhur edən bir xarakter idi. O, həmişə düzgünlüyünə şübhə etmədiyi ideyanı müdafiə edərdi.Bunu məruzələrimə əlavə etmişdim:- Masonluğun təmsil etdiyi yüksək idealın asanlıqla qəbul edilməsini istəmirəm. Ancaq bu, hər bir ölkədə insanlıq idealının həyata keçirilməsində çalışan ziyalıların yaxınlaşmasına, bir araya gəlməsinə xidmət etmək üçün faydalı ola bilər.Atatürk, bu sözümə hərarətli bir xəbərdarlıqla:- Xeyr, Kemal, bunu söyləmək üçün məzun deyilsiniz! Bəşəriyyətin idealının reallaşdırıla bilməyəcəyini qəbul etmək də doğru deyil. Bəşəriyyət günün birində bu məsud nəticəyə girməsi varid deyildir.- Mənim yanlış düşündüyümü mənə izah edən bu xitab, Atatürkün bəşəriyyət üçün rifah və xoşbəxtlik düşündüyü, insanlıq haqqında yüksək və nəcib düşüncəsinin bir ifadəsi idi. Atatürk, həmişə insanlıq üçündaim fövqəlbəşər ideyalların həyata keçməsinə iman etmiş əsil bir insandı, öldüyü günə qədər də belə düşündü. Eləcə də qaldı... (Mehmet R. Aşar,fedai.az)
pia.az